Ελευθερία ή ....

Η Ελλάδα δεν ανήκει στην Ευρώπη. Είναι η μεροληπτικώς (από ιστορικής πλευράς) νοερά μητρόπολίς της. Και ο ευρωπαϊκά ιδωμένος νεοελληνισμός αποτελεί το «διά ταύτα» μιας φαντασιωτικής κατανόησης, που αυτάρεσκα αγνοεί την μυθιστορία και την ουσία του Θεόφιλου. Αν απογοήτευαν οι προ-προ-προπαππούδες μας τους Ευρωπαίους επειδή δεν φορούσαν χιτώνες με  περικεφαλαίες και δεν εκράδαιναν δόρατα - μόνο κρατούσανε χατζάρια, φορούσαν φουστανέλες και  φέσια - τότε δεν παραξενεύομαι που σπανίως βρίσκω ρετσίνα χύμα στις ταβέρνες, διότι σχεδόν όλες έχουν πλέον «λευκό».  Τοιουτρόπως στερούμεθα τον πολίτικον χασάπικον και καταντούμε συρτάκια αγγλόφωνα-κρυφό σχολειό.

Ω! πλάνο φεγγάρι καλοκαιρινό με τις τουρίστριες….
 
Καλή σου επιτυχία...
Ελευθερία...

Ανασχολιάζοντας τον Μπιλ Έβανς

“Δεν θα με ενδιέφερε ένας καλλιτέχνης που ανεβαίνει στη σκηνή και αυτοϊκανοποιείται βγάζοντας προς τα έξω όλα του τα προβληματικά συναισθήματα,

ίσως βέβαια κάποιοι να πλήρωναν γι' αυτό.”  Μπιλ Έβανς, από ανάρτηση του dsyk

Η φράση αυτή μού έφερε την εικόνα ενός ρόκερ που πάνω στην κορύφωση της οργής του, σπάει την κιθάρα του. Βέβαια, σύμφωνα με τα συμφραζόμενα του Έβανς, η εικόνα αυτή είναι το άκρον άωτον. Αλλά την υποδέχομαι την ακραία αυτή εικόνα ως ευκαιρία για κάποιους συλλογισμούς.

Μήπως αντί για την φράση «κορύφωση της οργής του» θα έπρεπε να χρησιμοποιήσω τη φράση «οργιαστική κορύφωση»; Μια κορύφωση, δηλαδή, που σχετίζεται περισσότερο με αποφόρτιση καταπιεσμένου υποσυνείδητου, παρά με συντεταγμένο θυμό, η οποία μάλιστα πραγματοποιείται στα πλαίσια ενός ανάτυπου αρχέγονου οργιαστικού τελετουργικού, όπως μπορεί να θεωρηθεί μια ροκ συναυλία. Μια αποφόρτιση συνάμα αυτοκαταστροφική, μιας και στρέφεται κατά του alter ego που είναι για έναν μουσικό το όργανό του – διόλου τυχαία εδώ και η φράση «το όργανό του», μιας και η καταστροφή της κιθάρας συμβολικά ερμηνεύεται ως πράξη αυτοευνουχισμού. Και πόσο απέχει τελικά ο αυτοευνουχισμός από τη αυτοϊκανοποίηση; Νομίζω τόσο όσο ένα παρατεταμένο χειροκρότημα-παραλήρημα του κοινού που μεσολαβεί μεταξύ τους και που θα μετουσιώσει  μια πράξη αυτοαπόρριψης σε αίσθημα ικανοποίησης προερχόμενο από τη δημόσια αποδοχή της πράξης. Τότε είναι που αποχωρεί το δεύτερο συνθετικό της λέξης «αυτοαπόρριψη» και μένει το πρώτο, έτοιμο να συγκολληθεί με τη λέξη «ικανοποίηση».

Και βεβαίως,  κάποιοι έχουν πληρώσει για να συμμετάσχουν ψυχικά και να ζήσουν από κοντά αυτό το τελετουργικό. Η πράξη του κιθαρίστα που σπάει την κιθάρα του - κορυφαία coda ενός αυτολυτρωτικού σολαρίσματος - λειτουργεί ως κάθαρση και για τους θεατές οι οποίοι ταυτίζονται μαζί του, και που δια του εισιτηρίου, τού έχουν αναθέσει να πραγματοποιήσει συμβολικά και την δική τους αυτοκαταστροφή-αυτοευνουχισμό που θα μετουσιωθεί, την ίδια στιγμή που χειροκροτούν παραληρώντας, σε αυτοϊκανοποίηση.  

Πόσο απέχει αυτή η οργιαστική μουσική ιεροπραξία από την τελετουργία της μέθεξης με ένα συμφωνικό έργο όπως η 7^η του Μπετόβεν; Ίσως όσο απέχουν τα μυστήρια των Μαινάδων από την χριστιανική Θεία Κοινωνία.

«ὁ τρώγων μου τὴν σάρκα καὶ πίνων μου τὸ αἷμα ἐν ἐμοὶ μένει, κἀγὼ ἐν αὐτῷ» κατά Ιωάννην, ΣΤ’, 56

------------------------
ΥΓ1 Δεν έχω ακούσει για ντράμερ που κάνει κομμάτια τα τύμπανά του.
ΥΓ2 Τώρα ήρθε στ' αυτιά μου να αντιτεθεί και η οδύνη τού άσματος "Μου σπάσανε τον μπαγλαμά"

-Την πολιτιστική σας ταυτότητα παρακαλώ.... Συλλαμβάνεστε.

Το ζήτημα που ονομάζεται «πολιτιστική ταυτότητα» έχει ως προσφιλές πεδίο μάχης την τέχνη της μουσικής.

Η λογοτεχνία για παράδειγμα, έχοντας ως προφανές και οριοθετημένο εκφραστικό εργαλείο τη γλώσσα του λογοτέχνη, αυτομάτως, με κριτήριο την εθνικότητα της γλώσσας, επιλύει το ζήτημα της εθνικής υπόστασής της. Κατ’ αυτόν τον τρόπον, ήδη από την εποχή των μεσαιωνικών ρομάντζων, η γλώσσα και όχι η φόρμα, όχι το λογοτεχνικό είδος, όχι το ύφος, είναι το κριτήριο για να προσμετρηθεί ένα ποίημα στην ελληνική παραγωγή. Ο Ερωτόκριτος, ως είδος και ως φόρμα, αλλά και δια του ύφους του, ενώ ανήκει στα μεσαιωνικά ρομάντζα της ιπποσύνης, διά της γλώσσας θεωρείται ελληνική ποίηση. Το ανάλογο ισχύει και για τα σονέτα. Το σονέτο είναι ένα ιταλικό είδος ποίησης (πρωτοεμφανίστηκε τον 13ο αιώνα, εξαπλώθηκε στην Ευρώπη και επιβίωσε για αιώνες - στην φόρμα του γράφαν ποιητές ακόμα και της ρομαντικής εποχής). Αλλά ένα σονέτο στην ελληνική γλώσσα θεωρείται ελληνική ποίηση. Τόσο ελληνική όσο και ένα δημοτικό τραγούδι.

Με τη ζωγραφική πάλι, το ζήτημα δεν τίθεται καν. Η προσωπικότητα του Γκρέκο έχει ήδη από την εποχή της Αναγέννησης ακυρώσει κάθε δίλλημα στις νεοελληνικές συνειδήσεις έστω και εάν ο Κόντογλου προσπάθησε να ξαναθέσει το ζήτημα. Το ίδιο το ρεύμα της Αναγέννησης, άλλωστε, λόγω της ελληνοκεντρικότητάς του βρίσκεται στο απυρόβλητο, και ως προπάτορας θεωρούμενο των εικαστικών ρευμάτων που ακολουθούν έως και τα τέλη του 19ου αιώνα, απαλλάσσει και αυτά από κάθε κατηγορία. Οπότε, η ζωγραφική του Λύτρα θεωρείται ελληνική, δημιουργώντας το κεκτημένο για κάθε έργο Έλληνα ζωγράφου ή εικαστικού να θεωρείται ελληνικό, χωρίς κανένα άλλο κριτήριο πλην της καταγωγής του ζωγράφου.

Με τον χορό τα πράγματα ακόμα πιο απλά. Υπάρχουν οι δημοτικοί, οι λαϊκοί, οι μοντέρνοι χοροί, και … ο χορός. Αλλά δεν νοιάζεται κανένας - δυστυχώς ο χορός δεν έχει αποκτήσει ακόμα την παρουσία που του αξίζει, παρότι υπάρχουν πολλοί αξιολογοι δημιουργοί.  Περίπου έτσι είναι τα πράγματα και στο θέατρο και στον κινηματογράφο. Μοιάζει να είναι σαφές στον καθένα ότι ελληνικό είναι ένα έργο αν προέρχεται από Έλληνες δημιουργούς, τουλάχιστον κατά πλειοψηφία, όπως συμβαίνει και με τις ελληνικές ομάδες μπάσκετ που μας γεμίζουν εθνική περηφάνια όταν παίζουν στο φάιναλ φορ. Μπορεί τα ζητήματα πολιτιστικής ταυτότητας να απασχολούν τους δημιουργούς, όχι όμως και το κοινό. Μόνον το κοινό της μουσικής έχει το προνόμιο να προβληματίζεται περί εθνικής ταυτότητας. Ιδού:

Αντιμετωπίζεται, άραγε, με τον ίδιο τρόπο μία όπερα όπως η Φλόρα Μιράμπιλις του Σπυρίδωνος Σαμάρα, η οποία μάλιστα έχει ιταλικό λιμπρέτο και έκανε καριέρα στην Σκάλα του Μιλάνου; Θεωρείται έργο που έχει τα ίδια διαπιστευτήρια ελληνικότητας με ένα τραγούδι του Βαμβακάρη;

Αφήνω, στην άκρη το ότι σε ένα τραγούδι του Βαμβακάρη μπορούμε να βρούμε βασικά μουσικά στοιχεία κοινά με την παράδοση της τουρκικής μουσικής – σας προκαταλαμβάνω μάλιστα, σπεύδοντας να πω ότι τόσο αυτό που ονομάζουμε [νέο]ελληνικό όσο και αυτό που ονομάζουμε τουρκικό, συνέζησαν και συνομίλησαν επί 400 χρόνια, και μάλιστα υπό άλλην ονομαστική σκέπη: ρωμαίικο και οθωμανικό.


Αν όμως τα ειδολογικά πλαίσια δεν είναι κριτήριο εθνικότητας για την λογοτεχνία, και τις άλλες τέχνες, πώς γίνεται και έχουμε τόσο σαφή άποψη και συνάμα σύγχιση (sic) περί της ελληνικότητας, ή της τουρκικότητας, ή της ιταλικότητας ενός μουσικού έργου. Νομίζω, ότι η οιαδήποτε κρίση περί αυτού εκπορεύεται από τις μετρήσεις οικειότητας που αυθόρμητα κάνει ο καθένας μας σε ένα έργο εκκινώντας από όσα βιωματικώς του έχουν ενσταλαχθεί μέσω των τραγουδιών που ακούει από μικρός. Ο αυτοματισμός ελληνικός στίχος = ελληνικό τραγούδι είναι το βασικό κριτήριο ταξινόμησης. Από κει και πέρα, η ρυθμολογία, η ηχητική, το ύφος, αντί να αποτελούν ειδοποιά στοιχεία, αποτελούν αδιάφορα παρελκόμενα.

Η Φλόρα Μιράμπιλις στα αφτιά του Έλληνα είναι ιταλική όπερα. Και το περίεργο δεν είναι αυτό. Το περίεργο είναι ότι ο Βαφτιστικός του Θεόφραστου Σακελλαρίδη στη συνείδηση του κοινού είναι ελληνικό έργο. Παρότι η ηχητική, το ύφος (όχι το ύψος) είναι παρόμοια. Λοιπόν; Τι είναι αυτό που μας κάνει να αντιμετωπίζουμε τα πράγματα έτσι; Γιατί ο Μπετόβεν ή ο Βέρντι θεωρείται πολιτιστικός εισβολέας, όχι όμως και ο Τζιότο ή ο Πικάσο ή ο Γκαίτε, ή ο Πήτερ Στάιν. Και γιατί ο Ξενάκης, ο Σκαλκώτας, ο Μητρόπουλος, θεωρούνται σύμμαχοι του Μπετόβεν στην πολιτιστική του εισβολή;

Διότι και τα δάκρυα για την Κάλλας χύθηκαν όχι για τη φωνή της και γι αυτά που θεϊκά όπως τα τραγουδούσε δεν θα ξανακουστούν, αλλά για το μελό όπως παρουσιάστηκε του βίου της, και πρώτ’ απ’ όλα επειδή ήταν δικό μας κορίτσι. Ελληνίδα. Διότι δεν μας αρέσει ο Μπετόβεν. Μας αρέσει όταν τον ερμηνεύει ο Σγούρος.

Κακά τα ψέμματα. Το ελληνικό κοινό θρέφεται με τραγούδι. Και γι αυτό κάλλιστα μπορεί να μιλάει για ελληνικό ροκ, αλλά πάντα θα ακούει με δυσπιστία και θα αντιμετωπίζει ως ξενόφερτο ό, τι άλλο δεν συγκαταλέγεται στο είδος «τραγούδι». Τα όσα διαπραγματεύεται το τούρκικο φιλμάκι μας εκπροσωπούν πλήρως για το πώς αντιλαμβανόμαστε μουσικώς (αλλά και γενικώς) την έννοια πολιτιστική ταυτότητα και κατ’ επέκτασιν την έννοια πολιτιστική εισβολή. Και μάλιστα το ότι τα δόρατα του δημοτικού τραγουδιού - ευπρόσδεκτη η συμμαχία των türkü - κατανικούν τα τυφέκια των λακέδων του Μπετόβεν, είναι κάτι που εξακολουθεί να μας γεννά αισθήματα ικανοποίησης και περηφάνιας, και ας μη ζούμε στο 1974.

Ας πολεμήσουμε λοιπόν στερεοτύπως "τη λαίλαπα του ΔΝΤ" με τη Λέγκω του Μαρκόπουλου. Δοκιμασμένο όπλο. Μόνο που στρέφεται κατά του μυαλού μας.

Σουξέ απ' τον πρώτο στίχο (if music be the food of love)

Ένας καλός τίτλος κάνει μια μέτρια μουσική πετυχημένη!!!
Το καλό τραγούδι είναι ο πρώτος στίχος του....

Διαλέγω δύο "συμβολικές" εκτελέσεις ... Θα βρήτε πολλές άλλες στο youtube.

Ο ... πρώτος

Ζει στην Αστόρια.

Είχα πάρει τρεις συγκοινωνίες εκείνη τη μέρα. Αλλιώς φανταζόμουν τη ζωή μου μετά το στρατό, επαγγελματικά εννοώ. Έφτασα από τον Πειραιά στην Κάντζα μετά από ένα δίωρο. Όχι, σίγουρα ήταν προτιμότερο το δασκαλίκι από τη νύχτα. Η αυλή ήταν γεμάτη παιδιά. Παρέες –παρέες πηγαινοέρχονταν. Οι σκάλες κι αυτές γεμάτες παιδιά μέ όργανα στα χέρια. Κουβέντιαζαν, ή γρατζουνούσαν. Κανείς υπεύθυνος να συνεννοηθώ. Σαν νεοσύλλεκτος ένιωθα πάλι. Με πλησίασε κρατώντας ένα μπαγλαμαδάκι.



-Καινούργιος είσαι;
-Ναι. Πού πέφτει το γραφείο της διεύθυνσης; Ξέρεις; …. Παίζεις καλά;
-Θα σε πάω, εγώ.
-Για παίξε μου λίγο να σ’ ακούσω και πάμε μετά.
-… «Τα ματό /κλααδά σου λάμπουν βρε……»

Ο Μήτσος ήταν ο άνθρωπος που με πήρε από το χέρι εκείνη την πρώτη μου μέρα. Με μαλάκωσε. Με έκανε να αφήσω ένα μικρό ενδεχόμενο ότι στο Μουσικό Γυμνάσιο Παλλήνης μπορεί και να περάσω καλά. Τον περνούσα 17 χρόνια. Άρα εγώ θα ήμουν ο δάσκαλος.
-Ταμπουρά;
-Ταμπουρά.
-Ξέρεις και μπαγλαμά;
-Ξέρω. Φέρ’ το.
Του ‘παιξα έναν απτάλικο.

Τώρα είναι πιο μεγάλος στα χρόνια απ’ ότι ήμουν εγώ όταν τον γνώρισα. Μεσολάβησαν πολλά, βιογραφικού χαρακτήρα. Με υποτροφία στο Μπέρκλεϋ. Τέλειωσε κι έμεινε. Πιανίστας - πιανισταράς. Τον ξαναβρήκα μέσω SKYPE και MYSPACE. Άλλος έρωτάς του το ούτι.

Χρόνια είχα να ακούσω τόσο ελκυστική τζαζ φιούζον. Φωτεινή-σκοτεινή, νεοϋορκέζικη, αντεργκράουντ, πειραματική, ευφυής στο να αντικατοπτρίσει ηχητικά την πολύβουη πολυπληθυσμιακή Νέα Βασιλεύουσα. Τέτοια μουσική γράφει. Ακούστε:

(klik) Δημήτρης Αλέξανδρος Μικέλης (klik)

Και όντως…. Στο Μουσικό της Παλλήνης πέρασα αξέχαστα.

ένα αρμονικό πρόβλημα σε εποχή κρίσεως

...καὶ συμβοσκηθήσεται λύκος μετ᾿ ἀρνός, καὶ πάρδαλις συναναπαύσεται ἐρίφω, καὶ μοσχάριον καὶ ταῦρος καὶ λέων ἅμα βοσκηθήσονται, καὶ παιδίον μικρὸν ἄξει αὐτούς· 7 καὶ βοῦς καὶ ἄρκος ἅμα βοσκηθήσονται, καὶ ἅμα τὰ παιδία αὐτῶν ἔσονται, καὶ λέων καὶ βοῦς ἅμα φάγονται ἄχυρα. 8 καὶ παιδίον νήπιον ἐπὶ τρώγλην ἀσπίδων καὶ ἐπὶ κοίτην ἐκγόνων ἀσπίδων τὴν χεῖρα ἐπιβαλεῖ. 9 καὶ οὐ μὴ κακοποιήσουσιν, οὐδὲ μὴ δύνωνται ἀπολέσαι οὐδένα ἐπὶ τὸ ὄρος τὸ ἅγιόν μου, ὅτι ἐνεπλήσθη ἡ σύμπασα τοῦ γνῶναι τὸν Κύριον ὡς ὕδωρ πολὺ κατακαλύψαι θαλάσσας.

ΗΣΑΙΑΣ, ΙΑ 6-9.

και μαζί θα βόσκει ο λύκος με τ' αρνί, κι η λεοπάρδαλη θα κοιμάται πλάι στο ερίφι, και το μοσχάρι κι ο ταύρος κι ο λέοντας μαζί θα πάνε για βοσκή κι ένα παιδί μικρό θα τα οδηγεί. Και το βόδι με την αρκούδα μαζί θα βόσκουν κι αντάμα τα παιδιά τους, κι ο λέοντας και το βόδι παρέα θα τρώνε άχερα. Κι ένα παιδάκι νήπιο μέσα στης κόμπρας την φωλιά και πάνω κει που πλαγιάζουν τα μικρά της το χέρι του θα βάλει. Και κακό δεν θα του κάνουν, κανείς δεν θα μπορεί κανένανε να βλάψει πάνω στο όρος το άγιό μου, γιατί σύμπασα η χώρα γέμισε από την κατανόηση της φύσης του Θεού, όπως νερό πολύ τις θάλασσες σκεπάζει.

Όταν πρωτοδιάβασα αυτές τις γραμμές του Ησαΐα πανικοβλήθηκα. Στον κόσμο αυτόν τον ανακαινισμένο που προφητεύει ο Ησαΐας ποια μουσική ταιριάζει; Πρέπει να λάβω τα μέτρα μου. Αν και η ανακαίνιση του κόσμου είναι απ’ ότι φαίνεται μακριά, ποτέ δεν ξέρεις. Έπρεπε λοιπόν να προλάβω να ακούσω όλον τον Μπετόβεν, γιατί η μουσική σκηνή του ανακαινισμένου κόσμου μάλλον δεν θα είχε θέση γι αυτόν. Για τον Σένμπεργκ δεν το συζητώ, άσε τον Χρήστου ή τον Ξενάκη. Ούτε ο Μπαχ ούτε η αναγεννησιακοί καλά-καλά δεν θα έχουν θέση. Το ενδεχόμενο στη μετά τη μέλλουσα κρίση εποχή να εκλίψει ο μεσαιωνικός μουσικός εφιάλτης, (ο diabolus in musica, το σατανικό τρίτονο, ο άρχων της διαφωνίας, ο υποδαυλιστής των αντιθέσεων), είναι πλέον βεβαιότης.

Γενικώς οιαδήποτε μουσική προβάλλει την έννοια της αντίθεσης και ειδικότερα στηρίζεται σε συνηχήσεις πέραν των καθαρών διαστημάτων της οκτάβας της πέμπτης και της τέταρτης, και οιαδήποτε μουσική χρησιμοποιεί τα αυξημένα και ελαττωμένα μελωδικά διαστήματα δεν έχει θέση στο «ὄρος τὸ ἅγιόν» της προφητείας. Άρα και ένα μεγάλο μέρος τού Βυζαντινού μέλους, όπου δηλαδή χρησιμοποιείται το χρωματικό γένος, θα μείνει έξω κι αυτό. Ας μη συζητάμε για ρεμπέτικα, (που ως γνωστόν κατάγονται απ’ ευθείας από το Βυζάντιο, δεν θυμάμαι ακριβώς την περιοχή). Μόνον το Γρηγοριανό μέλος και ο Τζων Τάβενερ (του 20ου αιώνα, όχι ο πρόγονός του ο Τάβερνερ του 16ου - μην τον μπερδέψετε τώρα με τον Ηλία του 16ου) αυτοί και μόνον αυτοί βλέπω να παίρνουνε βίζα. Εμ, το ‘χαν προβλέψει φαίνεται και είχανε λάβει τα μέτρα τους. Προσεχτικοί με τα μελωδικά διαστήματα οι γρηγοριανοί, κυρίως πεντατονική η υφή της μελωδίας τους, και ο Τζων όλο παράλληλες πέμπτες και τέταρτες. Κι είναι και ορθόδοξος. Άκου, Άγγλος και ορθόδοξος…. Πάντως με αυτές τις προδιαγραφές θα πάρουν διαπίστευση τόσο η παραδοσιακή κινέζικη μουσική, όσο και η ηπειρώτικη, αν και επειδή χρησιμοποιούν πολύ το γκλισάντο, θα πρέπει να περνάνε κάθε δεκαπέντε από το αστυνομικό τμήμα της περιοχής για ανανέωση της διαπίστευσης, εκτός κι αν αποδεχτούν να υποβληθούν σε γκλισαντεκτομή. Φρίκη.

Με μία δεύτερη ανάγνωση είπα να δω πιο στρατηγικά το θέμα. Μήπως να ψάξουμε για αντιστοιχίες; Της αρμονίας ο λύκος να είναι οι διάφωνες συνηχήσεις, και τ’ αρνί οι σύμφωνες. Η πάρδαλη να είναι της ρυθμικής αγωγής το ορμητικό vivace, και το ερίφι το παιχνιδιάρικο allegretto. Το μοσχάρι, ο ταύρος και ο λέων να είναι θεματικές αντιθέσεις που συμπορεύονται αντιστικτικά με απλότητα παιδική. Και το βόδι και η αρκούδα…… Μπα. Δεν προχωράει, άσε που θα μας πάρουν στο ψιλό και τα παιδάκια του κατηχητικού.

Ποια μουσική ταιριάζει, να πάρει η ευχή; Κι αν αυτή ταιριάζει, κι εμένα δε μου ταιριάζει; Μιλάμε τότε για Γκουαντάναμο, όχι για Όρος Άγιον. Ψυχραιμία.
Στο άγιο το όρος της προφητείας του, ο Ησαΐας βλέπει όλα τα είδη. Δεν βλέπει μόνο αρνάκια, εριφάκια, μοσχαράκια. Οι κόμπρες, οι λύκοι, οι αρκούδες, τα λιοντάρια, οι λεοπαρδάλεις είναι εκεί έχοντας απολέσει την επικινδυνότητά τους. Και μόνη ανθρώπινη παρουσία σ’ αυτή τη ζωγραφιά τα παιδιά, το «μικρόν» και το «νήπιον». Φυσικά. Γιατί όλα αυτά τα ζώα δεν είναι παρά χαρακτήρες ανθρώπων στους οποίους ο ανακαινισμένος κόσμος έχει εμφυσήσει γνώση. Και τα χαρακτηριστικά τους χωρίς να αλλάζουν, χάνουν ωστόσο την όποια καταστροφική ή αυτοκαταστροφική δύναμη. Η θεία γνώση εμπνέει όχι μόνον τους λύκους αλλά και τα αρνιά που είχαν σχεδόν μάθει να πιστεύουν ότι η πραότητά τους είναι δειλία. Και τα παιδιά καθοδηγούν γιατί ξέρουν και χαίρονται να παίζουν.

Ποια μουσική ταιριάζει στον ανακαινισμένο κόσμο; Η μουσική, απλώς η μουσική.
Γιατί αυτή συνειδητά εναρμονίζει τις αντιθέσεις χωρίς να αλλοιώνει τα χαρακτηριστικά τους. Άλλωστε, η μουσική παίζεται.

Ε, τότε …. πάω όρος άγιον.

Βρε κάτι ανησυχίες εν μέσω οικονομικής και όχι μέλλουσας κρίσεως.......

Δείτε το βιντεάκι. Είναι σχετικό και έχει πλάκα.

Kaamelott - The perfect fifth

φρέσκια ...... ΣΟΝΑΤΙΝΑ .... σπαρταράει

Η μικρές φόρμες είναι πάντα κατάλληλες για να προετοιμάσουν έναν συνθέτη, ώστε να πέσει σε βαθύτερη περισυλλογή και να ασχοληθεί με ένα μεγαλύτερο έργο - εδώ περισυλλογή ονομάζουμε κατ' ευφημισμόν μιαν ελαφρά μορφή κατάθλιψης. Μετά από τα 17 σημειώματα για πιάνο, έγραψα -υπό το κράτος μιας σχεδόν νευρωτικής υπερπαραγωγικότητας- αυτήν εδώ τη σονατίνα. Ο φόβος πάντα είναι μήπως και καταντήσει η δημιουργία ένα τικ σαν κι αυτό που πάθαιναν παλιά οι κύριοι με το μονόκλ. Αλλά εκεί που πας για μια μέτρια ψαριά, ρίχνεις τα δίχτυα και πιάνεις μαζί με τα μπαρμπούνια και ένα κοπάδι κολιούς. Τί να κάνεις; Να πετάξεις τους ταπεινούς κολιούς στη θάλασσα, ψόφιους, για να μη σου μείνουν απούλητα τα αρχοντικά μπαρμπούνια; Αν είσαι επαγγελματίας ψαράς αυτό πρέπει να κάνεις. Αλλά εγώ είμαι ερασιτέχνης.


-Έρε πράμα που ‘χω σήμερα… Φάτε τζάμπα σονατίνα κορίτσια………
ΥΓ. Οι κολιοί έχουν και περισσότερη καλή χοληστερίνη (σε πρόλαβα dsyk).



για κάθε ενδιαφερόμενο η παρτιτούρα σε pdf

La Musique Arabe

Κατακαλόκαιρο, που ο κόσμος λούεται και ραίνεται, ο φίλος μου ο Γιάννης αγρυπνούσε. Μου τηλεφώνησε ένα πρωί και μού ‘πε:

-Βρήκα στο e-bay έξι αντίτυπα, ανάτυπα της παλιάς έκδοσης του La Musique Arabe του Rodolphe d’ Erlanger. Θα παραγγείλω μια σειρά για μένα και σκέφτηκα μήπως θα τα ήθελες κι εσύ. Είναι 6 τόμοι.

Τα βιβλία αυτά, ήδη κατά την δεκαετία του ’90 σπανία εξαντλημένη έκδοση του ’30, με δέος που σκέπαζε τη ζήλια τα κοιτούσα στη βιβλιοθήκη του συχωρεμένου του φίλου μου, του μουσικολόγου Μάριου Μαυροειδή*. Και όχι σε πρωτότυπη μορφή. Δεμένες φωτοτυπίες. Τα είχε δανειστεί και φωτοτυπήσει από το άβατον: τη βιβλιοθήκη του Σίμωνος Καρά. Όταν τα φυλλομέτρησα, δεν με έσκιασε μόνον το κόστος των φωτοτυπιών. Ήταν τόσο κακοφωτοτυπημένα που δεν τους επιτρεπόταν να παίξουν ρόλο προτύπου. Κι έτσι άφησα τους επίζηλους έξι τόμους να εξακολουθήσουν την βαρκάδα τους στην λίμνη των μετεφηβικών μου ουτοπικών αναζητήσεων.

ο μουσικολογιώτατος Αλ Φαραμπί (872-951)



-Φυσικά και τα θέλω, Γιάννη. Σε ‘φχαριστώ. Μού ‘φτιαξες τη μέρα. Θα μοιράσουμε και το κόστος αποστολής.

Χθες ο Γιάννης μου τηλεφώνησε. Με είχε ειδοποιήσει ήδη με mail. « Ήρθε το πράμα.»

-Γιάννη, σε ‘φχαριστώ. Πες μου πόσο κάνουν και υπολόγισε και τα μισά έξοδα αποστολής.
-Σκεφτόμουν να στα κάνω δώρο για τη γιορτή σου…
-Μα η γιορτή μου έχει περάσει… Κι εγώ τι δώρο θα σου κάνω;
-Θα μου κάνεις όταν έρθει η γιορτή μου.

Σήμερα πέρασε ο Γιάννης από το ωδείο και μου έφερε τα βιβλία, σε μια χάρτινη τσάντα.

-«Πώς θα τα βγάλεις πέρα με τα γαλλικά. Ξέρεις γαλλικά;» Τον ρώτησα.
-Όχι, αλλά από μια ματιά που παλιά είχα ρίξει στην Εθνική Βιβλιοθήκη, είδα ότι οι περισσότερες λέξεις είναι ορολογίες μουσικές που τις καταλαβαίνω.
-Έ, τότε θα τα βγάλω πέρα κι εγώ. Στο σχολείο μάς είχαν μάθει γαλλικά.


Και τότε μου είπε και τα παραλειπόμενα:

-« Η γαλλίδα που τα πούλαγε στο e-bay, στην αρχή μου έγραψε ότι δεν μπορούσε να τα πουλήσει στην Ελλάδα. Δεν ήξερε γρυ αγγλικά - δεν ήξερε ότι η Ελλάδα ανήκει στην ευρωζώνη- και προσπαθούσα να της γράψω στα γαλλικά μέσω του μεταφραστή του google. ... Χαμένοι στη μετάφραση.... Μετά κι εγώ δεν είχα καταλάβει, ότι δεν πουλούσε 6 αντίτυπα, αλλά με τον αριθμό 6 υπονοούσε τους 6 τόμους μίας και μόνης σειράς…».

Αποσβολώθηκα.

-Δηλαδή, εσύ δεν πήρες για σένα; Αγόρασες τα μοναδικά αντίτυπα και μου τα κάνεις δώρο;

Κι αντίκρυσα ένα υγρό βλέμμα. Όμοιο με το βλέμμα του Αλ Φαραμπί, όπως εκείνη τη στιγμή το οραματίστηκα. Ευγενικό μιας άλλης εποχής. Που μου επέβαλε ιπποτικά να δεχτώ το δώρο.



*Μάριου Μαυροειδή: ΟΙ ΜΟΥΣΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ (εκδόσεις ΦΑΓΚΟΤΟ)

Συσκευ..Aσία

Ποιό από τα δύο κοριτσάκια έχει [ωραιότερη] φωνή;
... Ε, μα το πιο όμορφο, ... το πεταχτούλι.
Διότι, η ομορφιά πρέπει να είναι ισοπεδωτικά εξωτερική.
Φαίνεται, ακόμα και στην πολύκοσμον Κίνα, είναι δύσκολο να βρεις αυτό που ακριβώς γυρεύεις ... σκηνοθέτα μου (κλικ).

Καλοφωνίξ

Ο Αρσένιος ο Μικρός, μελωδός πιθανώς του ύστερου 17ου αιώνα ή των αρχών του 18ου, δεν έχει αφήσει βιογραφικά ίχνη, παρά μόνον την υπογραφή του στα έργα του. Τον 17ο αιώνα η εκκλησιαστική μας μουσική γνωρίζει μιαν ακμή η οποία εκφράζεται με την καλλιέργεια μιας νέας μουσικής φόρμας που ονομάστηκε «Καλοφωνικός Ειρμός». Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή:

Ο ειρμός είναι δομική υπομονάδα μιας παλαιότερης φόρμας τής υμνολογίας μας, της φόρμας του Κανόνα. Ο Κανόνας, φόρμα που αναπτύχθηκε την εποχή του Δαμασκηνού ως απαύγασμα της νίκης των εικονολατρών, απαρτίζεται από 9 ωδές και κάθε ωδή έχει 4 στροφές εκ των οποίων η πρώτη ονομάζεται ειρμός, και επέχουσα θέση κεφαλής ακολουθείται από 3 πανομοιότυπες μετρικά και μελικά στροφές, που ονομάζονται ύμνοι. Κάθε ένας από τους 9 ειρμούς του Κανόνα, έχει δική του μετρική και δικό του μέλος. Ο Κανόνας, γενικά μελίζεται στο ειρμολογικό ή και σύντομο λεγόμενο μέλος. Φανταστείτε μια βασική χρονική μονάδα η οποία αντιστοιχεί σε διάρκεια στο χρόνο που κρατάει μια συλλαβή στον συνήθη λόγο της ομιλίας μας. Φανταστείτε την ως χρονική-μουσική ψηφίδα. Κάθε συλλαβή του Κανόνα ρυθμικά αντιστοιχεί σε μία χρονική-μουσική ψηφίδα, με εξαίρεση συλλαβές φορείς τόνου, ή καταληκτικές συλλαβές πριν από σημεία στίξεις, που κρατούν δύο χρονικές ψηφίδες. Συνολικά ο Κανόνας θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι μια τραγουδισμένη ομιλία. Και έρχεται να διαδεχτεί την αρχαιότερη φόρμα του Κοντακίου, η οποία απαρτίζεται από μία κεφαλή (το κοντάκιον) και 24 πανομοιότυπους μελικά ύμνους τους λεγόμενους και οίκους. Ο Κανόνας, ως εκ τούτου είναι μια πολυπλοκότερη φόρμα από αυτήν του Κοντακίου.
Αν το Κοντάκιο παρασταθεί ως Α, Α1, Α2, Α3,…….Α24, ο Κανόνας θα παρασταθεί ως Α, Α1, Α2, Α3, Α4 – Β, Β1, Β2, Β3, Β4………..Θ, Θ1, Θ2, Θ3, Θ4.
Και ενώ το Κοντάκιο συνήθως επικεντρώνεται νοηματικά στην αφήγηση ενός εορταζομένου θέματος, ο Κανόνας συνήθως επικεντρώνεται σε ένα δογματικό θέμα, στις πρώτες ωδές συσχετίζοντάς το με την προτύπωσή του στην Παλαιά Διαθήκη και στις ακολουθούσες ωδές με την ενσάρκωσή του στην Καινή, ενώ την Θ΄ ωδή αφιερώνει στην Θεοτόκο.

Ο Καλοφωνικός ειρμός, σε αντίθεση με τις διδακτικές προθέσεις που εκφράζονται στον Κανόνα, επιλέγει τον αισθητικό δρόμο της ύψωσης προς το θείο. Ο μελουργός, επιλέγει έναν ειρμό από κάποιον προγενέστερο κανόνα και τον μελίζει εκτενώς, αφιερώνοντας σε κάθε συλλαβή του πολλές χρονικές-μουσικές ψηφίδες. Ανήκει ο Καλοφωνικός ειρμός, ως εκ τούτου στο «αργόν» λεγόμενο είδος της μελοποιΐας. Το ποιητικό κείμενο του Καλοφωνικού ειρμού, ήδη γνωστό, και ακουσμένο μέσω του ψαλθέντος Κανόνα της εορτής κατά τον όρθρο, αναπλάθεται αφομοιούμενο και σχεδόν αποδομημένο ως αυτόνομη μακροσκελής μουσική φόρμα, προς το τέλος της θείας λειτουργίας για να υπηρετήσει ανάγκες παράτασης της, ώστε να μοιραστεί πχ σε ένα μεγάλο εκκλησίασμα το αντίδωρο. Στον Καλοφωνικό ειρμό, αναγνωρίζουμε πολλά στοιχεία μιας καθαρής μουσικής φόρμας, όπως η ανάπτυξη μέσω μοτίβων, η επανάληψη μουσικών φράσεων, και γενικά χαρακτηριστικά που προσιδιάζουν μάλλον σε φόρμες οργανικής μουσικής, έστω και αν παραμένει ένα είδος εντός των πλαισίων της φωνητικής μουσικής. Ο ποιητικός λόγος γίνεται αχθοφόρος μουσικών νοημάτων (ανταποδίδοντας την εξυπηρέτηση που είχε κάνει η μουσική στον Κανόνα).
Και ως πεδίον αισθητικής έκφρασης ανέδειξε ο Καλοφωνικός ειρμός μεγάλους συνθέτες κατά τον 17ο και 18ο αιώνα με κορυφαίο τον Πέτρο Μπερεκέτη, ο οποίος θεωρείται και πατέρας του μουσικού αυτού είδους.

Στο βίντεο αυτού του ποστ, του Κουκουζέλη ζωγραφούντος εμού δε καλο(;)φωνούντος, παρουσιάζεται ο πρώτος Καλοφωνικός Ειρμός της πρώτης έντυπης έκδοσης του Καλοφωναρίου, της συλλογής Καλοφωνικών ειρμών, χρηστικού βιβλίου της ψαλτικής, ο οποίος αυτός ο πρώτος καλοφωνικός ειρμός της συλλογής ανήκει στον Αρσένιο τον Μικρό.

Απεικονιστική (προγραμματική) και απόλυτη μουσική / απόπειρα παραδειγματικού ορισμού

Απεικονιστική (προγραμματική) μουσική: Παίρνω δύο προβατοκουδούνες και ως μέρος ή και όλον κάποιου έργου μου (συμφωνικό, δωματίου, ηλεκτρονικό, σόλο για 2 προβατοκουδούνες) τις κάνω να ηχούν παρόμοια με το να ήταν κρεμασμένες στους λαιμούς δύο κριαριών / "γκλαν-γκλαν τα σήμαντρα της ερημίας". Η ένταξή τους στο έργο θα είναι υπο/αναμνηστική.

Απόλυτη μουσική: Παίρνω δύο προβατοκουδούνες και παίζω "εβγάζοντας" οιαδήποτε σχήματα (αλλά και ήχους ορισμένους) δεν θυμίζουν το ήθος των ήχων που θα έβγαζαν αν ήταν κρεμασμένες στους λαιμούς δύο κριαριών. Η ένταξή τους στο έργο, (ακόμα και αν πρόκειται για έργο με σόλο προβατοκουδούνες) θα είναι δομική.

ΟΙ ΡΩΜΑΛΕΟΙ ΠΑΝΔΟΥΡΙΣΤΕΣ Ι

Ὁμοίως καὶ ἐν τῷ δεξιῷ μέρει, ἐν ᾧ καὶ ὁ δρουγγάριος τῆς βίγλης παρίσταται, ἵσταται ὁ τοῦ μέρους τῶν Πρασίνων μαΐστωρ μετὰ καὶ ὀλίγων δημοτῶν μετὰ καὶ τῶν πανδουριστῶν μετὰ τῶν πανδούρων, καὶ ὄπισθεν αὐτοῦ οἱ δύο Γότθοι φοροῦντες γούνας….. (από το ΓΟΤΘΙΚΟΝ του ΠΕΤΕΦΡΗ)
Ποίοι οι πανδουρισταί; Εύκολο, θα μου πείτε: αυτοί που παίζουν τις πανδούρες. Πανδούρα, αλεξανδρινή εξέλιξη της αρχαιοελληνικής λέξης «πανδουρίς», όργανο που, όπως λέει ο λεξικογράφος Πολυδεύκης*, οι Έλληνες το υιοθέτησαν από τους Ασσυρίους. «Στους Αλεξανδρινούς χρόνους το όνομα πανδούρα** χρησιμοποιούνταν για να δηλώνει και ολόκληρη την οικογένεια όμοιων οργάνων που παίζονταν με πλήκτρο. Όπως λέει ο Sachs (Hist. 137): "είχε ένα μακρύ βραχίονα (χέρι) χωρίς στριφτάρια (κλειδιά, κόλλαβους), μικρό σώμα, τάστα και τρεις χορδές"· Πολυδ. (IV, 60): "τρίχορδον δε, όπερ Ασσύριοι πανδούραν ωνόμαζον· εκείνων δ' ήν και το εύρημα" (το τρίχορδο που οι Ασσύριοι ονόμαζαν πανδούρα· ήταν άλλωστε δική τους εφεύρεση)». Από την Εγκυκλοπαίδεια της αρχαίας Ελληνικής Μουσικής, του Σόλωνα Μιχαηλίδη –κυπρίου μαέστρου, συνθέτη και παιδαγωγού.

Η τρίχορδη πανδούρα των αρχαίων ελλήνων ήταν ένα όργανο μάλλον εξαιρεμένο από την διαδεδομένη μουσική πράξη, στην οποία δέσποζαν τα αρποειδή έγχορδα (λύρες, βάρβιτοι, κιθάρες κλπ), καθώς και ποικιλία αυλών και κρουστών). Ήταν όργανο μάλλον για περιθωριακή χρήση, δεν το απαντούμε σε παραστάσεις αγγείων. Το γνωρίζουμε από αυτό το χαρακτηριστικό άγαλμα Μούσας (Μαντινεία, 5ος π.Χ. αι) και από αγαλματίδια Ταναγραίων. Ίσως να προσιδίαζε στις γυναίκες αυτό το όργανο. Κάπου μάλιστα με πάει η εξ άπω ανατολής απόγονος της ασσυριακής πανδουρίδας. Λέτε, οι Ταναγραίες;

Να όμως και ένα αγαλματίδιο του 13 π.Χ αιώνα που κοσμεί το αρχαιολογικό Μουσείο της Χάιφας. Και σημιτικόν, δηλαδή, τ' αργανάκι.

Η μεσαιωνική εξέλιξη της πανδουρίδας μας οδηγεί στα όργανα με λαουτοειδή μορφή – βλέπετε το απολλώνιο τόξο δύο μουσικές ενσαρκώσεις μπορεί να πάρει, αυτή της άρπας και αυτή της πανδουρίδας.
Μετεξέλιξη των αρποειδών, τα τραπεζοειδή κανονάκια και σαντούρια και εξ αυτών τα εκ παραφθοράς των κυμβάλων (αλλού γι’ αλλού), τσίμπαλα και πιάνα. Της πανδουρίδος απόγονος , εις τα ημέτερα νεοελληνικά, ο ταμπουράς και το μπουζουκάκι.

Ωστόσο ο πολύτιμος Φαίδων Κουκουλές στο περιώνυμον ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ μας πληροφορεί ότι στα βυζαντινά χρόνια η λέξη "πανδουριστής" (αλλά και "φάνδουρος, ο") σημαίνει γενικώς τον οργανοπαίκτη και ειδικότερα τον σαλπιγκτή του Ιπποδρόμου, κάτι σαν τον συχωρεμένο γαύρον Αττίλιο (Βασίλη Δουρίδα), ήτοι «ρούλα-λά, ρούλα-λα, πράσινα καρούμπαλα». Μάλλον, τέτοιοι ήσαν και οι πανδουριστές του Γοτθικού. Σιγά μην ο δρουγγάριος έσερνε μαζί του λεπτεπιλέπτους μπουζουκτσήδες.

Και επειδή οι μακριές σάλπιγγες εκείνης της εποχής «εξέβγαζον» έναν θεμελιώδη ήχο και τους αρμονικούς του, οι σαλπιγκτές για να δώσουν ποικιλία στις εκφερόμενες μελωδίες τους, διέθεταν σάλπιγγες κουρδισμένες σε ποικίλους τόνους. Παίζανε διαδοχικά μελωδίες ισοδύναμες, αλλά επειδή ο ένας έπαιζε σε διαφορετικό τόνο από τον άλλο, δινόταν μια ηχητική εικόνα ενδιαφέρουσα. Και όταν στο Γοτθικόν μας λέει ότι τη μιαν ο ένας έπαιζε «νανά» και μετά ο άλλος «άγια», σημαίνει ότι του ενός η σάλπιγγα ήταν κουρδισμένη στον Γ’ ήχο και του άλλου στον Δ’ ήχο, (δηλ. σε τονιαία μεταξύ των απόσταση). Εφεδάκι που εν πολλοίς μου θυμίζει το εγερτήριον του στρατοπέδου μου, όταν ήμην και εγώ νέος, ωραίος και ρωμαλέος (καθότι και ταμπουρατζής).


* Ο Ιούλιος Πολυδεύκης έζησε περί τον 2ο μ.Χ. αιώνα. Καταγόμενος από την Ναύκρατι της Αιγύπτου, σπούδασε και κατόπιν δίδαξε ρητορική στη Αθήνα. Έργο του σπουδαίο το ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΟΝ, λεξικό με λήμματα της αττικής διαλέκτου, του οποίου σώζεται επιτομή που συνέταξε τον 9ο αιώνα ο Βυζαντινός λόγιος Αρέθας.

** Κατά τον Πυθαγόρα "η πανδούρα κατασκευαζόταν από τους τρωγλοδύτες της Ερυθράς Θάλασσας από λευκή δάφνη που φυτρώνει κοντά στη θάλασσα" (Αθήναιος, όχι ο μπλόγκερ. Δ', 183F-184A, 82). Ο Νικόμαχος γράφει στο Εγχειρίδιό του (κεφ. 4) ότι το μονόχορδο ονομαζόταν φάνδουρος. Ο Ησύχιος χρησιμοποιεί τη λέξη πανδουρίς για το όργανο και τον όρο πάνδουρος για τον εκτελεστή· "πανδούρα ή πανδουρίς, όργανον μουσικόν. Πάνδουρος δε ο μεταχειριζόμενος το όργανον".

πανδουρίζω· παίζω την πανδούρα. πανδουριστής· ο εκτελεστής της πανδούρας.

από την "Εγκυκλοπαίδεια της Αρχαίας Ελληνικής Μουσικής"
του Σ. Μιχαηλίδη

Περί "νανά" και "άγια"

ως γνωστόν κλικ στην εικόνα και μεγαλώνει....

...έτσι βιαστικά, σαν πρώτη νύξη ιδού μια φωτογραφία από το ΜΕΓΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΝ του Χρυσάνθου (εκδ. 1832, αναστατική έκδοση εκδόσεις ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ - κυκλοφορεί). Προαναγγέλεται έτσι ένα θέμα περί των λέξεων "νανά" και "άγια" που χόρεψαν στο Γοτθικόν του Πετεφρή.

Πρόκειται για απηχήματα εκκλησιαστικών ήχων, δηλαδή για μικρές μελωδικές γραμμές οι οποίες με αμεσότητα μας δίνουν την ιδέα του μέλους (της μελωδικής γραμμής) που θα ακολουθήσει, σαν μια μικρή, επαρκής όμως προεισαγωγή, ή και σαν πρόσταγμα, σαν καθοδήγηση, που δείχνει τον δρόμο στον τραγουδιστή.

Περισσότερα σε επόμενο ποστ, να διαβάσω προσεκτικά πολύ το Γοτθικόν.

Νά σαι καλά Πετεφρή, μου άνοιξες την όρεξη για νέον "διδακτορικόν".

....και πρόσεξε: δεν είναι "ανα τε", είναι "ανανές", (και αμέσως μετά "ανεανές") δεν ξέρω αν διαβάζεις χειρόγραφο, ή μεταφορά του κειμένου στο έντυπο, πάντως δες και τον τροχό της φωτογραφίας που έχω παραθέσει. Τα απηχήματα είναι: Ανανές (Α' ήχος), Νεανές (Β' Ήχος), Νανά (Γ' ήχος) Άγια (Δ' ήχος) κλπ. ... δηλαδή αυτό που μοιάζει με u αλλά και αυτό που μοιάζει με καλλιγραφικό τ είναι αμφότερα παλαιογραφικές γραφές του Ν.

Μακρινές συγγένειες...

Ο φίλος Sraosha βρήκε και μου έστειλε αυτή τη διεύθυνση με παλιές ηχογραφήσεις παραδοσιακής γιαπωνέζικης μουσικής Gagaku.

Βρήκα μιαν ιδιότυπη ηχοχρωματική συγγένεια με αυτό που έχουμε στ' αυτιά μας σαν ανατολίτικο ήχο, κυρίως από δικές μας παλιές ηχογραφήσεις σμυρνέικων τραγουδιών. Ίσως το λυγμικό παίξιμο του δοξαριού των τοξοτών οργάνων και ο ήχος του κότο που τόσο συγγενεύει με το κανονάκι.Τη συγγένεια, επειδή είναι μακρινή, τη βρήκα, όχι κυττάζοντας (-ακούγοντας) το ψηφιδωτό, αλλά τις ψηφίδες.

ΟΧΙ στις μουσικές σούπες

Συνταγή μουσικής σούπας

Υλικά:
λούπες: ήτοι, έτοιμες ηχογραφημένες φρασούλες, με δυνατότητα αυτοανακύκλωσης και μεταξύ των συρραφής, φρασούλες από διάφορα όργανα, σόλο ή και σύνολα, κρουστά, πνευστά, έγχορδα, κλασικά, λαϊκά, άπω ανατολής, εγγύς ανατολής, αφρικάνικα, αμερικάνικα, αφροαμερικάνικα, λάτιν, ό,τι βάζει ο νους σας.
πάτερνς: έτοιμες φρασούλες, πάλι, αλλά σε μορφή ηλεκτρονικού αρχείου που το διαχειρίζονται μουσικά προγράμματα (software), με δυνατότητα αυτόματης παραλλαγής τους, εμπλουτισμού τους, μεταφοράς τους κλπ.
αρμονικά στάνταρς: τυποποιημένες διαδοχές συγχορδιών που εγγυώνται επιτυχία, όπως Ι-VI-IV-V (στη Ντο ματζόρε κλίμακα: Ντο ματζόρε-λα μινόρε-Φα ματζόρε-Σολ ματζόρε). Εδώ μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε και πάτερνς.
μελωδικά στάνταρς: μελωδικές ανακλάσεις των αρμονικών διαδοχών, δηλαδή μελωδίες που σχηματίζονται από ρυθμικές διαδοχές φθόγγων που απαρτίζουν τις συγχορδίες. Εδώ μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε και έτοιμες λούπες.

Σκεύη: μουσικά προγράμματα τύπου Fruity loops, VST instruments (συνθεσάιζερς που ενσωματώνονται στο λειτουργικό του υπολογιστή) Cubase, Wavelab και πολλά περιφερειακά plugins.

Συσκευή: PC ή Mac

Εκτέλεση: Πρώτα φτιάχνουμε τη ρυθμική φόρμα. Η φόρμα πρέπει να οργανώνεται με βάση τις δυνάμεις του 2. Συνήθως συρράπτουμε 8μετρα. 2 οκτάμετρα εισαγωγή, 4 οκτάμετρα κουπλέ, 4 οκτάμετρα ρεφραίν που με την επανάληψη μπορεί να γίνουν 8 ή και 16.
Κατόπιν, ρίχνουμε στη φόρμα πρώτα τα αρμονικά στάνταρς και κατόπιν γαρνίρουμε με τα μελωδικά.
Το αποτέλεσμα το παραδίδουμε σε στιχουργό, ο οποίος με αντίστοιχες συνταγές παρασκευάζει στιχούργημα και γεννιέται τραγούδι.

Το αστείο είναι ότι έτσι δημιουργείται η σωρεία των τραγουδιών άμεσης κατανάλωσης που μας καταδυναστεύουν.
Το τραγικό είναι ότι πολλά νέα παιδιά χειριζόμενα τα ανωτέρω σκεύη και υλικά, ακολουθώντας την πεπατημένη και γεμίζοντας το YouTube και το Myspace αισθάνονται μοναδικοί. Μόνο που την μοναδικότητά τους συντροφεύουν δεκάδες χιλιάδες συνομήλικοί τους, αποθεώνοντας το μέσον και μάλιστα ασυνειδήτως.

Αν θέλετε να γνωρίσετε κάποια άλλα νέα παιδιά που δεν παρασκευάζουν, αλλά συνθέτουν μουσική, ελάτε να τα γνωρίσετε και να ακούσετε τις μουσικές τους ανησυχίες, τα έργα τους που θα παιχτούν από 25-28 Γενάρη στο Μέγαρο Μουσικής, από το Ελληνικό Συγκρότημα Σύγχρονης Μουσικής σε διεύθυνση Θόδωρου Αντωνίου. Απογεματάκι 5 με 7μιση, στην αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος, με ελεύθερη είσοδο-θα προμηθευτήτε λίγο νωρίτερα δελτία εισόδου από τα ταμεία του Μεγάρου.
συνδιοργάνωση: Ένωση Ελλήνων Μουσουργών
Το πλήρες πρόγραμμα :

25 με 28 Γενάρη 2008

ΜΕΓΑΡΟ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ
ΑΘΗΝΑ-ΒΕΡΟΛΙΝΟ,

Διαδρομές Κίνησης,

σειρά ΓΕΦΥΡΕΣ

Τα Εργαστήρια Σύγχρονης Μουσικής διοργανώθηκαν πρώτη φορά τον Μάιο του 1998 και έχουν καθιερωθεί ως ένας πολύ σημαντικός θεσμός για τους νέους έλληνες συνθέτες. Φέτος διοργανώνονται για όγδοη φορά στο πλαίσιο των εκδηλώσεων "Αθήνα-Βερολίνο, Διαδρομές ήχου κίνησης", σε συνεργασία με την Ένωση Ελλήνων Μουσουργών και με την πολύτιμη συμβολή του Ensemble Modern.

ΑΙΘΟΥΣΑ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

Είσοδος ελεύθερη με δελτία εισόδου

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 25/1/2008, έναρξη 17.00

μικρά κοντσέρτα

Έργα των:

Σπυριδούλας Κατσαρού

Δήμητρας Κουκουτσέλου

Γιάννη Μητσιάλη

Ηλία Νικολαΐδη

Λίνας Τόνια

ΣΑΒΒΑΤΟ 26/1/2008, έναρξη 17.00

μικρά κοντσέρτα

Έργα των:Αντώνη Ανέστη

Ουίλλιαμ Αντωνίου

Εσθήρ Λέμη

Χρήστου Ξενάκη

Γιώργου Ρούσσου

ΚΥΡΙΑΚΗ 27/1/2008, έναρξη 17.00

ethnic

Έργα των:

Ελένης Αναγνωστοπούλου

Λευτέρη Παπαδημητρίου

Ανδρέα Παπαπέτρου

Βασίλη Τζαβάρα

Μελίνας Χρυσικοπούλου

ΔΕΥΤΕΡΑ 28/1/2008, έναρξη 17.00

ethnicΈργα των:

Μάριου Αριστόπουλου

Λευτέρη Βενιάδη

Φοίβου-Άγγελου Κόλλια

Παναγιώτη Λυκούδη

Μαριάνθης Παπαλεξανδρή-Αλεξανδρή

Ελληνικό Συγκρότημα Σύγχρονης Μουσικής

Μουσική διεύθυνση: Θόδωρος Αντωνίου

Σχολιασμός για κάθε μέρα χωριστά στα σχόλια (μέσα)

3 μικρά απαντημένα ερωτήματα για τον μουσικό πολιτισμό μας προς τους υψηλούς διαχειριστές του και τους χορηγούς επικοινωνίας

1ο ερώτημα:

Τον ξέρετε τον κύριο; (-γιατί καλέ, θα έπρεπε;)

[O John Corigliano είναι ένας από τους πιο διαπρεπείς και διεθνώς αναγνωρισμένους Αμερικανούς συνθέτες. Ανάμεσα σε διακρίσεις και βραβεία που έχει λάβει, ξεχωρίζουν αρκετά Grammy’s για ηχογραφήσεις έργων του, το βραβείο Pulitzer για τη Συμφωνία αρ. 2, το βραβείο Oscar για τη μουσική της ταινίας «The red violin» του Francois Girard (1997) και το βραβείο Grawemeyer για τη Συμφωνία αρ.1.

Η Συμφωνία αρ. 1, γραμμένη το 1991 για τη Συμφωνική Ορχήστρα του Chicago, είναι μια ελεγεία στη μνήμη φίλων και αγαπημένων ανθρώπων του συνθέτη, χαμένων από τη μάστιγα του AIDS. Πρόκειται για μια συγκινητική προσωπική απάντηση του συνθέτη, που συγκλονισμένος δημιουργεί με καθαρά μουσικούς όρους ένα έργο με απέραντη δύναμη, χρώμα, δράμα και εμβέλεια].

2ο ερώτημα:-Πείτε μου, παρακαλώ, ποιος χορηγός επικοινωνίας θα αρνιόταν να προβάλει με απανωτές διαφημίσεις στον τύπο, στο ραδιόφωνο και στην τηλεόραση μια συναυλία σαν κι αυτήν:

Ο Θόδωρος Αντωνίου, διευθύνει την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών σε έργα, Aaron Copland "El Salón México", Γιώργου Κουρουπού "Ο μικρός ναυτίλος" (ποίηση Οδ.Ελύτη), Θόδωρου Αντωνίου "Κοντσερτίνο για κοντραμπάσο", John Corigliano "Συμφωνία αρ. 1". Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Παρασκευή 18 Ιανουαρίου, αίθουσα Φίλων της Μουσικής.

Η απάντηση δόθηκε στην πράξη και η αίθουσα Φίλων της Μουσικής (ποιοι είναι αυτοί αλήθεια;) ήταν άδεια κατά τα 4/5.

3ο ερώτημα:
Σας φαίνεται απίθανο στους επόμενους μήνες να δείτε σύσσωμα τα media να διαφημίζουν, όχι μία, αλλά 4 συναυλίες βασισμένες στην θεματολογία της συναυλίας της περασμένης Παρασκευής. Δηλαδή:

1) «Η μεγάλη ντίβα του ελληνικού και γιατί όχι του παγκόσμιου τραγουδιού Μ., τραγουδά αγαπημένα αμερικάνικα τραγούδια» (ξέρετε: «Να παίζει το τραντζίστορ τ’ αμερικάνικα» και πιο πίσω να σκάβει η Καμεράτα).
2) « Άπαντα Ελύτη, από τον αποκλειστικό μελοποιό του», (και αυτή τη φορά η ΚΟΑ πιο πίσω να σκάβει).
3) «Κοντσέρτο για λύρα και τεράστια λαϊκή συμφωνική ορχήστρα με σύμπραξη πάντων των εκσκαφέων (συγγνώμη) των ορχηστρών και χορωδιών» του Μ.
4) «Ελεγεία για το AIDS στα χρόνια του Μεγαλέξανδρου» του Σ. (και η Συμφωνική της ΕΡΤ να πηγαίνει εκδρομή στο Πεκίνο).
Και η απάντηση φυσικά είναι: Αυτά θέλει ο λαός……..(μας).

Ως ψυχο θεραπεία συνιστώ το Αναπάντητο Ερώτημα (Unanswered Question) του Ives.

ALEATORIA 1 (ένα μουσικό παιχνίδι για σας)

Ο όρος ΑΛΕΑΤΟΡΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ (aleatoric ή aleatory music) δημιουργήθηκε τον 20ο αιώνα, για να προσδιορίσει ένα από τα πολλά ρεύματα του μοντερνισμού. Αλεατορικές είναι οι μουσικές συνθέσεις, όπου η τύχη παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του τελικού αποτελέσματος, της εκτέλεσής τους, αναλόγως προς τα πού ο συνθέτης έχει ζητήσει την συμμετοχή του παράγοντα "τύχη". Ο συνθέτης μπορεί να δώσει μια σειρά από επιλογές στους εκτελεστές, οι οποίες θα διαμορφώσουν με διαφορετικό τρόπο, κάθε φορά που το έργο εκτελείται, είτε τις δυναμικές, είτε την εκφραστικότητα, είτε την ρυθμική δομή, είτε την μελωδική δομή, ή και συνολικά τις μουσικές παραμέτρους, ενός έργου με αποτέλεσμα μιαν "ανοικτή φόρμα". Οι αλεατορικές συνθέσεις μολονότι μας φέρνουν στον νου συνθέτες του 20ου αιώνα, όπως ο Μπουλέζ, ο Στοκχάουζεν, ο Νόνο, έχουν παλαιότερες βάσεις. Ο Μότσαρτ είχε γράψει ολόκληρη μέθοδο για το πώς με την βοήθεια των ζαριών, μπορεί οποιοσδήποτε να γράψει μενουέτα. Άλλωστε alea στα λατινικά σημαίνει ζάρι.

Έφτιαξα για σας ένα παιχνίδι. Πήρα 15 ηχογραφημένα αποσπάσματα από μία σύνθεσή μου για τσίμπελ (συγκεκριμένα από τη σύνθεση ΜΙΑ ΓΥΝΑΙΚΑ ΜΟΝΗ, ερμηνευμένη από την Αγγελίνα Τκάτσεβα) και σε μια πλατφόρμα που έφτιαξα με το POWER POINT, δίνω τη δυνατότητα στον παίκτη (εσάς που θα το κατεβάσετε), να επιλέξει τη σειρά με την οποία θα γίνει η διαδοχή των αποσπασμάτων αυτών. Αν ακολουθήσει κάποιος τη σειρα 1, 2, 3....,15 θα εκτελέσει τα τρία πρώτα μέρη της σύνθεσης ΜΙΑ ΓΥΝΑΙΚΑ ΜΟΝΗ, όπως έχουν. Ανακατεύοντας τα αποσπάσματα, επαναλαμβάνοντας αποσπάσματα, ή και διαδοχές αποσπασμάτων, διακόπτοντας ένα απόσπασμα για να ακουστεί ένα άλλο, με όλους τους παραπάνω τρόπους φτιάχνει μια δική του σύνθεση. Μάλιστα μπορεί ο καθένας σας, πριν ξεκινήσει το παιχνίδι, να έχει ανοίξει την ΗΧΟΓΡΑΦΗΣΗ από τα ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ των WINDOWS και να ηχογραφήσει την σύνθεσή του, (πρώτα ανοίγεις την ηχογράφηση, πατάς record, μετά ανοίγεις το αρχείο pps και ξεκινάς να παίζεις - όταν νομίζεις ότι τελείωσες, κλείνεις το pps, και μετά τερματίζεις την ηχογράφηση.)

Για να πάρετε μια ιδέα του παιχνιδιού, δείτε το βιντεάκι που ανέβασα. Θα ακούσετε και θα δείτε να εκτελείται ένα, μάλλον συντηρητικό, παίξιμο που έκανα εγώ, ως demo. Προσέξτε τον κέρσορα-το ποντικάκι, διακρίνεται ελάχιστα καθώς διατρέχει την πλατφόρμα και κλικάρει στα αποσπάσματα. Τα υπολοιπα θα τα καταλάβετε....

Καλή διασκέδαση.



κατεβάστε το παιχνίδι (αρχείο pps)

Διάλογος με έναν σχολιαστή

Πριν διαβάσετε δείτε αυτό. Μετά αν θέλετε, ξανάρχεστε και διαβάζετε.

Το ποστ αυτό, συνέχεια του "Από τον Οξύρρυγχο στην έλλειψη συμφωνικής μουσικής παραδόσεως" οφείλεται στις οξυδερκέστατες παρατηρήσεις ενός ανώνυμου σχολιαστή. Ξεκινώ με αυτές και ακολουθεί μια απάντηση, ή καλύτερα ένας συμπροβληματισμός.

Ανώνυμος:Ήθελα να ξεστρατίσω, για να σταθώ λίγο στη φράση του σχολίου:
"Αυτό το οποίο σχετίζεται με το θέμα του ποστ, είναι το γεγονός ότι η πολυφωνία για να αναπτυχθεί χρειάζεται μία σημειογραφία ρυθμικά ακριβή", όχι για να διαφωνήσω, μα για να εκφράσω έναν προσωπικό προβληματισμό. Επειδή δεν αποκλείω σφάλμα, έλλειψη δεδομένων, παρακαλώ την διόρθωση.
Σαφώς η σημειογραφία, και ακόμα περισσότερο η ρυθμικά ακριβής, βοηθάει στην ανάπτυξη της πολυφωνίας, όσο η γραφή την ανάπτυξη του λόγου. Πέρα από τον επικουρικό ρόλο της όμως, είναι απαραίτητη;
Γνωρίζουμε πως ελλείψει της σημειογραφίας, οι μουσικοί της αραβοπερσικής μουσικής (αλλά και της ινδικής π.χ.) χρησιμοποιούσαν ένα ανεπτυγμένο (ή εκτεταμένο θα μπορούσε να πει κάποιος) ρυθμικό σύστημα για να διευκολύνουν την αποστήθιση πολλών και εκτενών μελών. Κάτι που στον λόγο απαντάμε παρόμοια στους διαφόρους ρυθμούς, στην προσωδία.
Από την άλλη, η πολυφωνία, τόσο στον Ελλαδικό χώρο, όσο και στα πέριξ, δεν είναι ανύπαρκτη. Απέχει βέβαια ευδιάκριτα από αυτή, παραδείγματος χάριν, του Παλεστρίνα τόσο αν εξετάσουμε το ύφος, όσο και τη λειτουργικότητα (εσωτερικό - εξωτερικό μέλος κ.τ.λ.), αλλά φαίνεται να μη την φθείρει η έλλειψη σημειογραφίας. Αν και άλλοτε σαφέστατα ακολουθεί μια ρυθμική αγωγή, άλλοτε την κρύπτει περίτεχνα, και άλλοτε δείχνει να την αγνοεί (τουλάχιστον να μην την ακολουθεί αυστηρά). Σ' αυτό βέβαια θα μπορούσε κάποιος να αντιτάξει κάποια [επιχειρήματα].
Είναι ευνόητο πως μια σημειογραφία θα λειτουργούσε καταλυτικά στην περεταίρω ανάπτυξη της πολυφωνίας, αφού η ανάλυση και η επεξεργασία θα γινόντουσαν πολύ πιο εύκολα, πολύ πιο συστηματικά, αλλά είναι η έλλειψή της ένα ανυπέρβλητο εμπόδιο;
;Αν καταφέρναμε ως δια μαγείας και βάζαμε σε μια γυάλα την εσωτερική και εξωτερική (εκκλησιαστική και μη) μουσική ανάπτυξη στον ελλαδικό χώρο από το 1814 και μετά, από την σταδιακή - συστηματική "αποκρυστάλωση" (τρόπος του λέγειν - σε αντιδιαστολή με την ρευστότητα) της μουσικής σημειογραφίας, έτσι ώστε να απομακρύναμε τις επιρροές από Δυσμάς, θα παρατηρούσαμε άραγε στη σημειογραφία διπλές, ή πολλαπλές σειρές μουσικών γραμμών, ομοίων προς τις περιπτώσεις της αρχαίας ελληνικής μουσικής (φωνής και οργάνου); Απάντηση σε αυτό θα ήταν εξίσου αδύνατη με την υλοποίηση των παραπάνω βέβαια, αλλά η αποφυγή της ερώτησης στο νου μου ομοιάζει στην αδυναμία.

Να προσθέσω άλλη μια σκέψη: Σε σχέση με το παραπάνω πρόβλημα, την ρευστότητα της προ Χρυσάνθου εκκλησιαστικής μουσικής σημειογραφίας, ηγέρθη στο μυαλό μου άλλη μια πρόκληση για σύνθεση (ενθυμούμενος το "Αντιμετωπίζω την σύνθεση ως «λύση προβλήματος»" του dsyk): Θα μπορούσαν οι "θέσεις", οι από μνήμης παραδοσιακές εκτελέσεις μιας αλληλουχίας συμβόλων να δομηθούν, χωρίς ρυθμική ακρίβεια στη σημειογραφία, εκτός από οριζόντια και κάθετα;

Απάντηση:
Η γενική χρήση όρων γεννά πάντοτε προβλήματα. Ο όρος πολυφωνία και ο όρος μονοφωνία χρησιμοποιούμενοι σε ένα γενικό πλαίσιο, χωρίς χρονικούς και γεωγραφικούς (αλλά και τεχνικούς εν τέλει) περιορισμούς μοιάζουν εύχρηστοι, ωστόσο το μόνο που μπορεί να προκύψει από μια τέτοιου είδους χρήση είναι η επιφανειακή ομαδοποίηση μουσικών γλωσσών. Ίσως ο τρόπος που χρησιμοποίησα τον όρο "πολυφωνία" στο ποστ "Από τον Οξύρρυγχο στην έλλειψη συμφωνικής μουσικής παραδόσεως" προϋπέθετε (ανεπιτυχώς) μια σειρά από υπονοούμενα και αυτό γέννησε αοριστίες που πρέπει να διασαφηνιστούν. Θα φέρω ένα παράδειγμα:
Ας πάρουμε την άρια "Nigra sum sed Formosa" από το έργο του Μοντεβέρντι Vespers della Beata Virgine. Ας υποθέσουμε ότι ο τενόρος είναι στο σπίτι του και προβάρει χωρίς συνοδεία. Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίζαμε το τραγούδι του της συγκεκριμένης στιγμής ως μονοφωνική μουσική; Όχι. Ναι μεν ακούγεται μία φωνή, μόνη να τραγουδά, όμως η δομή του μέλους της και η μορφολογική του εικόνα έχει οργανωθεί επί τη βάσει ενός συστήματος που προέκυψε από τον διαρκή πειραματισμό επί αρμονικών κατακορύφων σχέσεων. Θέλω να πω ότι δεν είναι το συμβάν που καθορίζει τη γλώσσα, αλλά η γλώσσα δίνει υπόσταση στο συμβάν. Υπ’ αυτή την έννοια η εναρμόνιση από τον Καλομοίρη με τους δυτικούς κανόνες του "Τη Υπερμάχω" δεν αναδεικνύει πολυφωνικές δυνατότητες που εν υπνώσει ευρίσκονταν στο συγκεκριμένο μέλος (αλλά και σε όλη την μουσική παράδοσή του, στη μουσική γλώσσα που το δημιούργησε). Αναδεικνύει μάλλον την μουσική κοσμοθεωρία του "εναρμονιστή".

Ας έρθουμε τώρα στην λεγόμενη παραδοσιακή πολυφωνία, και πιο συγκεκριμένα στο γνωστό μας ηπειρώτικο "πολυφωνικό" τραγούδι. Το χαρακτηρίζουμε πολυφωνικό, επειδή αντιλαμβανόμαστε ότι κάθε μέλος της ομάδας που το τραγουδά έχει μια διαφορετική μουσική δράση, έναν ρόλο. Οι ρόλοι είναι οι εξής:
Ο ρίχτης, αυτός που ξεκινά το τραγούδι, πού ρίχνει, ας πούμε την ατάκα: "Καλότυχα είναι τα βουνά ποτέ τους δεν πεθαίνουν". Συνεχίζει απαντώντας ο κλαύτης: "Αχ, ωχ, ωχ" και ο πάρτης πιάνει να λέει την κύρια μελωδία του τραγουδιού, ενώ ταυτόχρονα ο ισοκράτης κρατάει το ίσο, ο κλώστης κλώθει μια μελωδία περιστόλιστη γύρω από την μελωδία του πάρτη και ο κλαύτης παρακολουθεί με ρυθμικούς λυγμούς. Πρόκειται για πολυφωνία, ή μήπως αν αλλάζαμε τον όρο και μιλούσαμε για ετεροφωνία, για μία κατάσταση δηλαδή όπου ένας μελωδικός πυρήνας γεννά διαφορετικές παράλληλες εκδοχές μουσικής δράσης θα βρισκόμασταν πιο κοντά στο τελούμενο; Γιατί, άλλωστε, ποιο είναι το μνημονικό κλειδί για την εκτέλεση του ηπειρώτικου "πολυφωνικού" τραγουδιού; Η κύρια μελωδία του πάρτη. Οι υπόλοιπες φωνές-ρόλοι εξαρτούν από αυτήν την δράση τους. Άρα η μνήμη λειτουργεί μονοφωνικά, η δράση εκδηλώνεται ετεροφωνικά. Δεν πρόκειται λοιπόν για πολυφωνία. Και η σημειογραφία γενικώς, αλλά και ειδικώς η ρυθμικά ακριβής σημειογραφία δεν αποτελεί προϋπόθεση για την καλλιέργεια αυτού του είδους.

Για να κατανοηθεί ο ρόλος της μουσικής σημειογραφίας πρέπει να αντιστοιχηθεί με αυτόν της γραφής. Η γραφή δεν είναι προϋπόθεση της γλώσσας. Ούτε της ομιλίας, ούτε καν της ποίησης. Είναι προϋπόθεση της επιστήμης και της αναπαραγωγής αντιτύπων έργων του λόγου, της διάδοσης του λόγου εν απουσία του ομιλούντος. Η σύνθεση, η εκμάθηση και απομνημόνευση μακροσκελών μουσικών έργων "αραβοπερσικής μουσικής" δεν απέχει πολύ από αυτό που έκαναν οι ραψωδοί. Το δακτυλικό εξάμετρο είναι για τους ραψωδούς ένα μαγικό μέσο που ρυθμίζει την μνημονική πλοήγηση. Κατ’ αναλογίαν τα λεγόμενα "ουσούλια", οι ρυθμικοί κύκλοι στους οποίους βασίζονται οι συνθέσεις της αραβοπερσικής μουσικής, δίνουν στον συνθέτη ένα πλαίσιο κατασκευής και στον ερμηνευτή ένα μνημονικό εργαλείο για μια γενική μορφολογική εικόνα: ξέρει ότι καθένας από τους τρεις χανέδες ( οι οίκοι, οι στροφές) της σύνθεσης "Σεμάυ σε μακαμ Μπεγιατί" του Ελ Αριάν απαρτίζεται από 6 κύκλους του ουσούλ "ακσάκ σεμάυ" (10/8). Να το πρώτο κλειδί. Το δεύτερο κλειδί είναι οι μικροϊστορίες μέσα σε μια μεγάλη ιστορία: Το μακάμ Μπεγιατί χρησιμοποιεί μια έκταση από συγκεκριμένους φθόγγους, καταμερισμένη σε περιοχές. Εντός κάθε περιοχής έχει προκαθοριστεί μια συγκεκριμένη διαδρομή (σεγίρ) από φθόγγο σε φθόγγο, με ενδιάμεσες στάσεις και καταλήξεις. Η βασική περιοχή και η διαδρομή της θα χρησιμοποιηθούν για τον πρώτο χανέ (στροφή) της σύνθεσης. Η μέση για τον δεύτερο, η ψηλή για τον τρίτο. Ανάμεσα σε κάθε χανέ θα παρεμβάλλεται ένα τεσλίμ (ρεφραίν, επωδός) απαρτιζόμενο και αυτό από 6 κύκλους, κινούμενο μελωδικά στην μέση και βασική περιοχή, ενώ μετά την τρίτη στροφή και το τεσλίμ θα ακολουθήσει ο πες χανές (coda, επίμετρον) στη βασική περιοχή και σε ρυθμό "γιουρούκ σεμάυ" (6/8), απαρτιζόμενος από δύο περιόδους των 8 κύκλων.
Όταν ακούμε να λέγεται ότι η αραβοπερσική μουσική έχει πάνω από 100 μακάμια, υπονοείται ότι πάνω σε ένα φθογγικό υλικό 31 φθόγγων που εκτείνεται σε δύο οκτάβες, έχουν προγραμματιστεί 100 διαφορετικές διαδρομές, οι οποίες αν συνδυαστούν με ένα πλήθος από ουσούλια (12 κατά βάση), δίνουν ένα μεγάλο αριθμό συνδυασμών, δεδομένου ότι σε μία περίπλοκη σύνθεση μπορούν να χρησιμοποιηθούν παραπάνω από δύο ουσούλια, και περισσότρα του ενός μακάμια. Ρυθμική φόρμα, λοιπόν, και γνωστές μελωδικές ιστορίες είναι τα μνημονικά κλειδιά της αραβοπερσικής μουσικής που αναπτύχθηκε χωρίς παράλληλα να αναπτύξει σημειογραφία.

Η Βυζαντινή μουσική αναπτύσσει σύστημα σημειογραφίας κατ’ αρχάς στο περιθώριο της γραφής. Οι ύμνοι, τα κοντάκια, οι κανόνες, γράφονται επειδή ο όγκος τους τεράστιος, είναι αδύνατον να συγκρατώνται από μνήμης. Η ανυπαρξία μουσικής σημειογραφίας κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες δείχνει ότι στην μνήμη έχει εναποτεθεί η εκτέλεση μιας σειράς από λίγους λατρευτικούς ύμνους. Η άνθιση εκκλησιαστικής ποίησης και μουσικής από τους μελωδούς και μετά, καθιστά απαραίτητη την ανάπτυξη μουσικής σημειογραφίας. Ο όγκος. Κι όταν αργότερα την εποχή του Ησυχασμού (10ος – 14ος αι.), η ποίηση υποχωρεί έναντι της μουσικής, η μουσική ως εγγύτερη στο άυλον προκρίνεται και αναπτύσσονται οι εκτενείς μουσικές φόρμες πάνω σε μικρά κείμενα (μέσω των αναγραμματισμών-ανασυλλαβισμών και της αποδόμησης του ποιητικού κειμένου) συνθέσεις που συναντάμε στον Κλαδδά και στον Κουκουζέλη, τότε η σημειογραφία αναπτύσσεται και καθίσταται άκρως απαραίτητη. Η ρυθμική ρευστότητά της είναι επιλογή αισθητική, διότι κατά την χορωδιακή εκτέλεση η ρυθμική ομοιογένεια διασφαλίζεται από το χέρι του μαΐστορος που ζωγραφίζει την εκάστοτε ρυθμική απόδοση με τη χειρονομία. (Τι παράξενο; Η Βυζαντινή Αναγέννηση, όπως ονομάζεται, προκρίνει μίαν εκκλησιαστική μουσική που αποδομεί τον λόγο. Η αποδόμηση του λόγου μέσω της πολυφωνίας, διακόσια χρόνια αργότερα, στην Δυτική Αναγέννηση παρ’ ολίγον να γίνει αιτία επιστροφής στο γρηγοριανό μέλος).
Ο ησυχασμός και η φιλοκαλία, ως πνευματικά ρεύματα, οδηγούν την εκκλησιαστική μουσική της ανατολής σε εκτεταμένες μουσικές φόρμες και παρατείνουν την ζωή της μονοφωνικής τροπικής μουσικής, επειδή οι εκτεταμένες αυτές φόρμες αναζητούν και βρίσκουν νέους τρόπους διάπλασης ήθους, μέσα από μονοφωνικά μονοπάτια, συνεχίζοντας την αρμονική παράδοση της αρχαιοελληνικής μουσικής που εν πολλοίς ομοιάζει και με την μουσική του μακαμ. Το ρεύμα του Ησυχασμού, όπως εκφράστηκε στη μουσική αναπτύχθηκε και διερευνήθηκε μουσικά μόνο μέσα στους κόλπους της εκκλησίας. Η οργανική εξωτερική μουσική παρέμεινε στον κοσμικό της ρόλο. Αντίθετα, η δυτική εκκλησιαστική ποίηση, δεν πέρασε τα στάδια εξέλιξης της ανατολικής. Το λατρευτικό τυπικό επίσης παρέμεινε στοιχειώδες. Ο πολυφωνικός πειραματισμός αναπτύσσεται εκεί, θα μπορούσαμε να πούμε, ως παροχέτευση ενέργειας που λείπει από την ποίηση. Η απλή ποιητική φόρμα, η οποία οδηγεί σε παλιλλογίες εκλαμπρύνεται από την πολυφωνική επαναδιατύπωσή της. Τεχνικά, αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί χωρίς σημειογραφία ρυθμικά ακριβή, ή και χωρίς καθόλου σημειογραφία; Ίσως, αν δεν είχαν οριστεί τα πλαίσια των κατακόρυφων συνηχήσεων μέσα από ένα δυιστικό σύστημα: συμφωνία-διαφωνία, σύστημα που κατά πολύ αναδείχτηκε μέσα από τους θεωρητικούς προβληματισμούς γύρω από την οργανοχρησία και το κούρδισμα των οργάνων. Ο συγχρονισμός που απαιτείται για την εκτέλεση μιας σύμφωνης συνήχησης και πολύ περισσότερο για την εναλλαγή συμφώνων και διαφώνων συνηχήσεων, απαιτεί ρυθμικά ακριβή σημειογραφία, ιδίως αν οι μελωδίες που παράγουν αυτό το αποτέλεσμα δεν αναπτύσσονται σε σχέση εξάρτησης με μία βασική. Διότι μπορεί η πρώιμη πολυφωνία να ξεκίνησε με τη μορφή του organum ως ομοφωνική (παράλληλες μελωδίες, ρυθμικά όμοιες, με διαφορά ύψους), τα εργαλείο όμως της ακριβούς σημειογραφίας επέτρεψε τον έλεγχο, τόσο της οριζόντιας, όσο και της κατακόρυφης δομής, διαφυλάσσοντας τις αξίες του δυιστικού συστήματος συμφωνία-διαφωνία.
Κατά μακρινή αναλογία της Ηπειρώτικης ετεροφωνίας, υπάρχουν παραδοσιακές λαϊκές πολυφωνίες στην δυτική εκκλησία, αλλά και στην επτανησιακή μας παράδοση. Κοινά στοιχεία η κύρια μελωδία και οι ρόλοι των συντελεστών. Μοιάζουν κατάλοιπα της ars antiqua. Κάπως έτσι λειτουργεί και η γεωργιανή πολυφωνία. Δεν πρόκειται όμως για γνήσιες πολυφωνίες, μάλλον πρόκειται για υβριδικές καταστάσεις, όπου επιμειγνύονται αρχές της μονοφωνίας με αρχές που διέπουν την κατακόρυφη συνήχηση, ή ακόμα και την τονική-δομική-συστηματική αναφορά. Είναι σαν να μιλάμε για πολυφωνία στην βυζαντινή μουσική εννοώντας ως δύο γραμμές το κύριο μέλος και το ισοκράτημα. Να σημειώσουμε τέλος ότι σώζονται χειρόγραφα στο Όρος, όπου είναι σημειωμένη κάτω από το κύριο μέλος πέραν του ισοκρατήματος, μία, όπως λέγεται, "συνηχητική γραμμή". Η συνηχητική γραμμή πλήρως εξαρτημένη από το κύριο μέλος, το αναπαράγει κατά μία 3η χαμηλότερα, σαν primo-seconto. Η τεχνική αυτή, γέννημα μάλλον του τέλους του 19ου αιώνα, δεν αναπτύχθηκε, ουδέποτε κυριάρχησε, και σιγά-σιγά εγκαταλείφθηκε.

Φαίνεται ότι η πολυφωνία έτσι όπως την εννοούμε μέσα από τα έργα των πολυφωνιστών της δύσης από τον 15ο αιώνα και μετά, εξερευνάται και αναπτύσσεται μέσα στο δυιστικό σύστημα συμφωνία-διαφωνία και προϋποθέτει την ρυθμικά ακριβή σημειογραφία. Παρ’ όλο που ο Σένμπεργκ ξεπερνά το αξιακό σύστημα συμφωνία-διαφωνία, τον βλέπουμε ωστόσο να διατηρεί στο έργο του τις αξίες των μορφικών αναπτύξεων που έχει γεννήσει η πολυφωνία πριν από αυτόν, δηλαδή όλες τις πολυφωνικές τεχνικές του κανόνα, της αντιστροφής και αναστροφής μελωδιών κλπ. Αν οι αναζητήσεις στραφούν εκτός του αξιακού ζεύγους συμφωνία-διαφωνία, θα μπορούσαν – το αποδεικνύουν άλλη μια φορά οι μοντερνιστές του 20ου αιώνα – να δημιουργηθούν και να συνηχήσουν πολλά αντιθετικά μεταξύ τους ηχητικά γεγονότα. Η σημειογραφία αυτής της μουσικής – παράδειγμα τα περισσότερα έργα του Γιάννη Χρήστου – δεν χρειάζεται να είναι ρυθμικά ακριβής, δεν χρειάζεται καν πεντάγραμμο. Στην ακραία δε μορφή του ελεύθερου αυτοσχεδιασμού δεν είναι απαραίτητη η σημειογραφία.

Έχω ήδη επεκταθεί πολύ. Ας μου επιτραπεί να σταματήσω και να επιφυλαχθώ να αναπτύξω την "γυάλα της μεταχρυσανθίου εποχής" σε ένα επόμενο ποστ, με αρκετή δόση φαντασίας, ζηλώσας την δόξαν του Πετεφρή στο "ΣΥΝΕΠΕΙΑΙ ΘΡΑΥΣΘΕΝΤΟΣ ΣΒΕΡΚΟΥ".

Από τον Οξύρρυγχο στην έλλειψη συμφωνικής μουσικής παραδόσεως

μικρή ανακεφαλαίωση του προηγουμένουΤο σύνολο σχεδόν της αρχαιοελληνικής μουσικής παραγωγής από ως τον 5ο μ.Χ. αιώνα έχει απολεστεί. Αντίθετα, το σύνολο των αρχαιοελληνικών μουσικών θεωρητικών συγγραμμάτων έχει διασωθεί. Κατά τους διάδοχους χριστιανικούς χρόνους, οι εκδότες-αντιγραφείς, με κριτήριο τη ζήτηση της αγοράς, (το ενδιαφέρον των ιδιωτών, των βιβλιοθηκών, των αναγνωστών), αλλά και με ιδεολογικά-θρησκευτικά κριτήρια (αποφυγή σκανδαλισμού) προέκριναν την αναπαραγωγή των θεωρητικών συγγραμμάτων ως διαχρονικώς επωφελών , έναντι των εκδόσεων μουσικών έργων (παρτιτούρες) που θα ήσαν οι πλέον αυθεντικοί "ανταποκριτές" τού αρχαιοελληνικού μουσικού πολιτισμού. Η σπανίς οδήγησε τα μουσικά αυτά κείμενα στον αφανισμό και καθιστά την εικόνα μας για την αρχαία μουσική της θυμέλης ελλιπέστατη.

Για να πάρετε μιαν εικόνα της διασωσμένης αρχαιοελληνικής μουσικής σας παραπέμπω στο site του φίλτατου Παναγιώτη Στέφου ιδρυτή του συγκροτήματος ΛΥΡΑΥΛΟΣ

το κυρίως νέον ποστ

Χρησιμοποιώ παράλληλα με τον όρο "αρχαιοελληνική μουσική", τον καταχρηστικό όρο "μουσική της θυμέλης", για να δηλώσω την μουσική της περιόδου από τον 6ο π.Χ. αιώνα έως και τον 5ο μ.Χ. που σχετίζεται αποκλειστικά με το "παγανιστικό" πλαίσιο (φιλοσοφία-θρησκεία) του αρχαιοελληνικού μουσικού πολιτισμού. Διότι τυχαίνει να έχει διασωθεί σε αρχαιοελληνική μουσική σημειογραφία και ένας πρωτοχριστιανικός ύμνος στην Αγία Τριάδα, που ψαλλόταν στην αρχήν εκάστου έτους, και που βρέθηκε στην πόλη Οξύρρυγχος. (Πάπυρος 1786 Οξυρρύγχου, ύστερος 3ος μ.Χ. αι., Papyrology Rooms, Sackler Library, Oxford)

Κλικ & ακούτε ΥΜΝΟΣ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ,
ψάλλει ο Μιχάλης Στέφος και χορωδία,

Συγκρότημα Αρχαιοελληνικής Μουσικής ΛΥΡΑΥΛΟΣ

[ΣΕ ΠΑΤΕΡ ΚΟΣΜΩΝ, ΠΑΤΕΡ ΑΙΩΝΩΝ, ΜΕΛΠΩΜΕΝ] ΟΜΟΥ, ΠΑΣΑΙ ΤΕ ΘΕΟΥ ΛΟΓΙΜΟΙ ΔΟ[ΥΛΟ]Ι. ΟΣΑ Κ[ΟΣΜΟΣ] [ΕΧΕΙ ΠΡΟΣ ΕΠΟΥΡΑΝΙΩΝ ΑΓΙΩΝ ΣΕΛΑΩΝ ΠΡ]ΥΤΑΝΗΣΩ ΣΙΓΑΤΩ ΜΗΔ’ ΑΣΤΡΑ ΦΑΕΣΦΟΡΑ Λ[ΑΜΠ]ΕΣΘΩΝ [ΑΠ]ΟΛΕΙ[ΟΝΤΩΝ] Ρ[ΙΠΑΙ ΠΝΟΙΩΝ, ΠΗΓΑΙ] ΠΟΤΑΜΩΝ ΡΟΘΙΩΝ ΠΑΣΑΙ ΥΜΝΟΥΝΤΩΝ Δ’ ΗΜΩΝ [Π]ΑΤΕΡΑ ΧΥΙΟΝ, ΧΑΓΙΟΝ ΠΝΕΥΜΑ ΠΑΣΑΙ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΕΠΙΦΩΝΟΥΝΤΩΝ ΑΜΗΝ ΑΜΗΝ. ΚΡΑΤΟΣ, ΑΙΝΟΣ [ΑΕΙ ΚΑΙ ΔΟΞΑ ΘΕΩ] Σ[ΩΤ]Η[ΡΙ] ΜΟΝΩ ΠΑΝΤΩΝ ΑΓΑΘΩΝ, ΑΜΗΝ ΑΜΗΝ.
(το διασωσμένο μέλος ξεκινάει από το ΣΙΓΑΤΩ).

Ο Οξύρρυγχος ήταν αρχαία πόλη στην Άνω Αίγυπτο, στη δυτική όχθη της κοιλάδας του Νείλου, ονομασμένη από το ομώνυμο ψάρι της οικογένειας των ακιπενσεριδών, το οποίο οι κάτοικοί της, σημειωτέον, θεωρούσαν ιερό και δεν το έτρωγαν. Μάλιστα πολέμησαν λυσσαλέα τους "ασεβείς" γείτονές τους, τους Κυνοπολίτες, οι οποίοι εύρισκαν τον οξύρρυγχο νοστιμότατον. Η πόλη Οξύρρυγχος είναι σε μας γνωστή από μια σειρά παπύρων που ανακαλύφθηκαν σε εκεί ανασκαφές, πάπυροι με κείμενα στην ελληνική, την ρωμαϊκή, την εβραϊκή, την αιγυπτιακή, την κοπτική, την συριακή και την αραβική γλώσσα, πάπυροι που χρονολογούνται από το 250 π.Χ. έως το 700 μ.Χ. Μεταξύ των ελληνικών παπύρων βρέθηκαν αποσπάσματα λυρικών ποιητών, αποσπάσματα έργων αρχαίου δράματος, αναρίθμητα ρητορικά και ιστορικά, τμήματα από ομηρικά και αλεξανδρινά έπη. Και 14 ράκη παπύρων με κείμενα και μουσική σημειογραφία, που χρονολογούνται από τον 2ο έως και τον 4ο μ.Χ. αιώνα, οι περισσότεροι με λυρική ποίηση. Τα λείψανα που σώζονται σε αυτούς τους καταρρακωμένους παπύρους, ελάχιστα μπορούν να συνεισφέρουν στην εικόνα της αρχαίας ελληνικής μουσικής. Έχουν αξία, μάλλον, ως πειστήρια υπάρξεώς της.

Το θέμα μας όμως βρίσκεται παραπλεύρως όλων αυτών. Να υπενθυμίσουμε πρώτα, ότι η αρχαία ελληνική σημειογραφία έχει δύο οικογένειες αλφαβητικής μορφής συμβόλων, η μία για την φωνητική και η άλλη για την οργανική μουσική. Τα σύμβολα αυτά έμπαιναν πάνω από το ποιητικό κείμενο. Έτσι, ένα κείμενο που θα τραγουδιόταν μόνο, όπως το επιτύμβιο του Σεικίλου, έχει μόνον σύμβολα φωνητικής γραφής πάνω από κάθε συλλαβή, ενώ ένα κείμενο όπως ένα χορικό που θα παιζόταν με συνοδεία αυλού έχει δύο σειρές μουσικών συμβόλων, μία για τη φωνή και μία για το οργανικό μέρος της μουσικής. Είδαμε στο προηγούμενο ποστ, ότι η αρχαιοελληνική μουσική σημειογραφία σταδιακά μέχρι τον 4ο με 5ο μ.Χ. αι. καταργήθηκε, ενώ αναδύθηκε ένα νέο χριστιανικό υποτυπώδες σύστημα σημειογραφίας μέσα από τους τόνους της ελληνικής γραφής, οι οποίοι τόνοι, γραμμένοι με κόκκινο μελάνι στα κείμενα των ευαγγελισταρίων υπενθύμιζαν στους, όχι απαραιτήτως ελληνόγλωσσους, ιερείς τον σωστό τονισμό. Και επειδή η οξεία πάει τη φωνή ψηλά, η βαρεία χαμηλά, η περισπωμένη την κυματίζει, τα σύμβολα αυτά περιείχαν εν σπέρματι και κάποια ιδέα μέλους. Αναλόγως του ταλάντου του, κάθε ιερέας θα μπορούσε με αυτά τα στοιχειώδη σύμβολα να διαβάσει "εμμελώς" το ευαγγέλιο, κάτι που γίνεται ακόμα και σήμερα. Αυτά τα σύμβολα αργότερα μετεξελίχθηκαν στην νευματική μουσική γραφή και από αυτήν προήλθαν μετά από διάφορα εξελικτικά στάδια δύο κλάδοι σημειογραφίας, η παρασημαντική για τους ανατολικούς και το πεντάγραμμο για τους δυτικούς.

Αφήνω τα ενδιάμεσα στάδια και φτάνω στον 19ο αιώνα όπου έχουμε σχεδόν ταυτόχρονα με την έκρηξη της Επανάστασης του ’21, μιαν αναθεωρητική πρόταση για την βυζαντινή μουσική σημειογραφία από τον Χρύσανθο Μαδυτινό, επίσκοπο Διρραχίου (χρησιμοποιώ την γραφή Διρράχιον, της πρώτης έκδοσης ΜΕΓΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΝ του Χρυσάνθου). Την εποχή αυτή είχε τεθεί έντονα το ζήτημα της αναθεώρησης της ελληνορθόδοξης εκκλησιαστικής μουσικής γραφής, επειδή οι διάφορες μορφές της, παλαιές και νεότερες, ήσαν εν πολλοίς ασαφείς και ρευστές. Μέχρι που κάποιοι εισηγούντο ακόμα και την μετάβαση από την παρασημαντική στην χρήση του πενταγράμμου για να θεραπεύσουν την μουσική ασυνεννοησία μεταξύ των ψαλτών διαφορετικών σχολών. Αν κάποιος εξετάσει το σύνολο της καταγεγραμμένης μέχρι τον Χρύσανθο μουσικής με το σύστημα της παρασημαντικής , δεν θα βρει παρά ελάχιστα δείγματα μη εκκλησιαστικής μουσικής, εξωτερικού μέλους (δηλαδή εξωεκκλησιαστικού), όπως ονομαζόταν εν τω συνόλω της η εθνική, ή η λαϊκή μουσική, από τους Βυζαντινούς και τους μεταβυζαντινούς ελληνορθοδόξους. Και αυτά τα ελάχιστα δείγματα εξωεκκλησιαστικής μουσικής, εν πολλοίς ασαφώς ως προς τον ρυθμό έχουν καταγραφεί. Διότι, η εκκλησιαστική μουσική σημειογραφία προ του Χρυσάνθου με την ρευστότητά της κυρίως ως προς τον ρυθμό, επέτρεπε την καταγραφή μόνον εκκλησιαστικού ύφους μελωδιών, στηριζόμενη στην συνεπικουρία τής από μνήμης παραδοσιακής εκτέλεσης μιας αλληλουχίας συμβόλων. Με αυτόν τον στενό προσανατολισμό τής μουσικής σημειογραφίας διασφαλιζόταν -ίσως όχι απολύτως συνειδητά- η στεγανότητα του εκκλησιαστικού ύφους, έναντι των εξωτερικών (εθνικών ή λαϊκών) επιδράσεων. Ο Χρύσανθος εισηγήθηκε μια γραφή που εν πολλοίς βασιζόταν στην παλαιά παρασημαντική, αλλά ήταν πλέον πλήρως διασαφισμένη, ως προς την ρυθμική ενέργεια των συμβόλων της. Η σημειογραφία αυτή, εν χρήσει έως και σήμερα, ως εκ της καταγωγής της, είναι ικανή στο να περιγράψει φωνητικές κινήσεις του εκκλησιαστικού μέλους, επιτρέπει ωστόσο, αίτημα της εποχής του, την καταγραφή συγγενών προς αυτήν μελωδιών (πχ οθωμανική , περσική μουσική). Και από τον Χρύσανθο και μετά ανθούν οι με χρυσάνθια γραφή εκδόσεις οθωμανικών και δημωδών ασμάτων. Τι όμως διασφάλισε η σεβαστή μας παρασημαντική από τον γεννήτορά της 5ο αιώνα έως και τον Χρύσανθο, αλλά και μετά τον Χρύσανθο, αφού τόσους αιώνες το νερό είχε μπει στ’ αυλάκι; Δύο πράγματα: την συντήρηση μιας αυστηρής εκκλησιαστικής μουσικής παράδοσης, αλλά και τον αποκλεισμό μιας οργανικής μουσικής επισήμου, τη συνεπικουρία σχετικών εκκλησιαστικών συνόδων.

Όταν λοιπόν βρισκόμαστε στην ανάγκη να μιλάμε για την "παράδοσή" μας, ας τα έχομε αυτά υπ’ όψιν για να αιτιάζομε σχετικούς προβληματισμούς μας, (όχι για το τί ανήκει σε αυτήν, αλλά για το πώς κάτι δεν αναπτύχθηκε μέσα σε αυτήν).

η εικόνα προέρχεται από την ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ του Στέφανου Δομέστιχου (εκδ. 1843)

Να τον φουρκίσομεν (κατόπιν ψηφοφορίας),

ή Η μουσική της φιλοσοφίας μας, ή Περί μουσικού λογιοτατισμού (ή και Περί χρηστικότητος).

Την ιστορία της μουσικής, όπως την ξέρουμε, την αρχίζουμε από τους αρχαίους χρόνους, βασιζόμενοι σε παραστάσεις αιγυπτιακές, χετιτικές, βαβυλωνιακές, περσικές, σε περιγραφές μέσα από κείμενα, και στα λείψανα της αρχαιοελληνικής μουσικής. Σε ολίγα μουσικά κομμάτια διασωσμένα σε παπύρους και σε ολίγες επιγραφές (το επιτύμβιο του Σεικίλου η πλέον γνωστή και πλήρως εσωσμένη), καθώς και σε παραστάσεις και σε ολίγα θραύσματα οργάνων. Κυρίως όμως στα θεωρητικά έργα των αρχαίων θεωρητικών. Το σύστημα της αρχαίας μουσικής σημειογραφίας, όπως και η αρχαιοελληνική θεωρία της μουσικής, με πληρότητα σχεδόν διασώζονται στα συγγράμματα των αρχαίων θεωρητικών, που απορεί κανείς γιατί εσώθησαν αυτά, ενώ σύσσωμος η αρχαία μουσική παραγωγή χάθηκε (οι παρτιτούρες). Όλα τα σωσμένα μουσικά κείμενα, τα περισσότερα με κενά, ή ημιτελή, (10 αιώνων παραγωγή από το αρχαιότερο ως το νεώτερο σωσμένο) γεμίζουν δεν γεμίζουν ένα CD –ένα CD που θα μπορούσε να γεμίσει μόνο με τη μουσική και τα χορικά μιας τραγωδίας του Ευριπίδη. Μοιάζει δηλαδή σαν να βρεθούμε μετά από αιώνες, να έχουμε στα χέρια μας το θεωρητικό έργο του Κρένεκ για το δωδεκάφθογγο, να έχουμε το Style and Idea του Σένμπεργ, να έχουμε το “H Τεχνική της Γλώσσας μου” του Μεσσιάν, και πλάι σ’ αυτά μόνο ένα κομματάκι από το “Οι κραυγές των πουλιών” και δεκαπέντε μέτρα από τον “Φεγγαρίσιο Πιερότο”.

Θεματοφύλακες της αρχαίας μουσικής κληρονομιάς ήσαν οι βιβλιοθήκες των πόλεων και οι πλούσιοι ιδιώτες κάτοχοι χειρογράφων. Κατόπιν οι βιβλιοθήκες των μοναστηριών, αλλά και ιδιώτες. Γνωρίζουμε βεβαίως τις δύο πυρκαγιές που κατέστρεψαν τη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, γνωρίζουμε και άλλες μικρότερες ή μεγαλύτερες καταστροφές, από θεομηνίες και ανθρώπινο χέρι. Αλλά πόσο επιλεκτικές μπορούσαν να είναι οι φλόγες, πόσο επιλεκτική μπορεί να είναι η κάθε αμέλεια ή κακοτυχία, ώστε να καταστρέψουν το καταγεγραμμένο μουσικό έργο στο σύνολό του σχεδόν, και απ’ την άλλη να αφήσουν ανέπαφο το θεωρητικό έργο στο σύνολό του σχεδόν. Και η απορία αυτή εντείνεται όταν υπολογίσει κανείς ότι τα μουσικά έργα θα πρέπει να ήταν τουλάχιστον 500πλάσια των θεωρητικών έργων, σχέση που ισχύει ακόμα και σήμερα για την παραγωγή συνθέσεων και θεωρητικών συγγραμμάτων.

Η εξήγηση που θα πρότεινα είναι η εξής:

Α) Σε ό, τι αφορά στα χειρόγραφα μουσικών έργων (παρτιτούρες).

Αα) Μέχρι και πριν 2 αιώνες (πριν τον Μέντελσον και τους ρομαντικούς) ισχύει σε ό, τι αφορά στη μουσική δημιουργία ότι η ανανέωση είναι απαιτητή, πιο απλά η αξία κάθε έργου είναι προσωρινή. Άρα τα παλαιά έργα δεν επανεκδίδονται και οι παλαιές εκδόσεις τους δεν είναι πλέον χρηστικές, ίσως και απαραίτητες, ίσως να πιάνουν και χώρο, και ας μην ξεχνάμε ότι ο πάπυρος και η περγαμηνή ανακυκλώνονταν για οικονομικούς λόγους. Ίσως κατά ένα μεγάλο μέρος, λοιπόν, τα αρχαιοελληνικά μουσικά έργα (όπως και πάμπολλα μεσαιωνικά) τα «έφαγε» η «παλαιότητά» τους και … η ανακύκλωση.

Αβ) Η «ελληνική» (η μη χριστιανική μουσική), εκτός του ότι, ως μουσική της θυμέλης, είναι αποβλητέα για την νέα εποχή του χριστιανισμού, δεν μπορεί, από μία εποχή και μετά, να αναγνωστεί πλέον, διότι ήδη μετά τον 5ο αιώνα αρχίζει και εμφανίζεται σταδιακά ένα άλλο είδος μουσικής σημειογραφίας. Η αρχαιοελληνική μουσική σημειογραφία βασιζόταν σε σύμβολα παρμένα από το αλφάβητο (γράμματα όρθια, πλαγιαστά, ανεστραμένα, δημιουργούσαν ένα σύνολο από 3.000 περίπου συνδυασμούς μουσικών συμβόλων). Η χριστιανική μουσική σημειογραφία, ανύπαρκτη τους πρωτοχριστιανικούς χρόνους, ανατέλλει δειλά-δειλά μέσα από τα τονικά σύμβολα της γραφής, τις οξείες, τις βαρείες και τις περισπωμένες, που υπενθύμιζαν στους ιερείς που διάβαζαν το ευαγγέλιο, κατά βάσιν πώς σωστά να τονίζουν και κατ’ επέκτασιν εκ του τονισμού να μελωδήσουν. Από αυτά τα σύμβολα γεννιούνται τα λεγόμενα «νεύματα» και η νευματική μουσική γραφή, που αργότερα διασπάται σε δύο κλάδους, στην ανατολική χριστιανοσύνη εξελίσσονται σε «παρασημαντική», όπως ονομάζεται η σημειογραφία της ελληνορθόδοξης εκκλησιαστικής μουσικής, ενώ στη δυτική χριστιανοσύνη εξελίσσεται στη σημερινή σημειογραφία του πενταγράμμου. Αλλάζοντας τόσο οριστικά το σύστημα της μουσικής γραφής, πέρα από το ιδεολογικό χάσμα που χωρίζει ένα χορικό του Αριστοφάνη από έναν χριστιανικό ψαλμό, καθιστά μιαν αρχαία μουσική έκδοση τραγωδίας του Σοφοκλή ομοιάζουσα με ένα παράξενο γραπτό κείμενο που απάνω από κάθε συλλαβή έχει κάτι ακατάληπτα, ενοχλητικά για την ανάγνωσή του σημάδια. Ε, ένα τέτοιο χειρόγραφο, κατ’ αρχάς δεν επανεκδίδεται (δεν αναπαράγεται σε αντίγραφα), κατά δεύτερον μπορεί με την παραμικρή ανάγκη, να ανακυκλωθεί, να γίνει στάχωμα (να κολληθούν τα μέρη του για να γίνει εξώφυλλο βιβλίων – που αντικατέστησαν την κυλινδρική μορφή των παπύρων), μπορεί επίσης να γίνει απλώς προσάναμα.

Εν κατακλείδι, ως μη λειτουργικό, ως άχρηστο, μάλλον απωλέσθη το σύνολο της αρχαίας ελληνικής μουσικής παραγωγής, ως θύμα του νου και όχι της χειρός.

Και έρχομαι στο Β, σε ότι αφορά στην, εν αντιθέσει προς τα μουσικά χειρόγραφα, διατήρηση του συνόλου σχεδόν των αρχαιοελληνικών θεωρητικών συγγραμμάτων. Η εξήγηση είναι απλή: ΧΡΗΣΤΙΚΟΤΗΣ.

Βα) Τα θεωρητικά συγγράμματα, ως επιστημονικά για μουσικούς και μη, αλλά και τεχνικά για τον μουσικό εργαλεία, εμπεριείχαν το στοιχείο της διαχρονικής αξίας. Άρα, ο Αριστόξενος επανεκδίδεται, διότι χρησιμεύει και για τον επόμενο και τον μεθεπόμενο και πέντε και δέκα και είκοσι αιώνες μετά. Έτσι το βλέπει ο εκδότης. Ο Ευριπίδης, πέρασε, πάει η μπογιά του. Τώρα είναι της μόδας ο Θεόκριτος. Αλλά το πώς κουρδίζουμε, τι είναι ρυθμός, οι κλίμακες, οι τεχνικές διάπλασης μουσικού ήθους, αυτά πάντα ενδιαφέρουν τον αρχαίο μελετητή, τον μουσικό, και εν τέλει τον εκδότη.

Ββ) Στο μεγαλύτερο μέρος του θεωρητικού κειμένου, ο χριστιανός αναγνώστης με μουσικά ενδιαφέροντα, δεν συναντά άγνωστα σύμβολα, υπερπηδά τα κεφάλαια περί σημειογραφίας που δεν τον ενδιαφέρουν, και διαβάζει τα υπόλοιπα χρήσιμα περί κλιμάκων, ρυθμού κλπ. Επιπλέον δεν συναντά ούτε Ερινύες, ούτε Βάκχες, ούτε περδόμενους Σατύρους. Επανεκδόσιμα.

Τραγική ειρωνεία βεβαίως καθίσταται το γεγονός, όταν αργότερα πολύ, στην εποχή της λεγόμενης Βυζαντινής Αναγέννησης, ο Ψελλός “αττικίζοντας”, επαναλαμβάνει τους σωθέντας αρχαίους αρμονικούς, ενώ είναι βέβαιο ότι η μουσική πράξη της εποχής του απέχει από την μουσική της θυμέλης. Τα όντως χρηστικά θεωρητικά μουσικά συγγράμματα του Βυζαντίου, δεν είναι αυτά των λογίων νεόκοπων (τότε) αττικιστών, αλλά οι υπό μορφήν «Προθεωρίας», οδηγίες για την κατανόηση και την απόδοση της σημειογραφίας που απαντούμε πολλές φορές στην αρχή των λειτουργικών μουσικών εκδόσεων. Προς τι λοιπόν ο μουσικός θεωρητικός αττικισμός; Αρχαιοπληξία; Ή μήπως "μούρη", (πόζα). Ή και γλείψιμο μιας αριστοκρατίας πνευματικά απομονωμένης;

(Υπ’ αυτήν την έννοια θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι υπάρχει κάτι ανάλογο και στον Όμηρο , τον υμνητή μιας ηρωικής εποχής που όταν αυτός ζούσε αυτή είχε παρέλθει, ωστόσο ήταν προσφιλές ακρόαμα των απογόνων του Αγαμέμνονος). Αλλά και ο Αδριανός ο ελληνολάτρης πίσω δεν πήγαινε, ή μάλλον πίσω πήγαινε για να αισθανθεί πολιτιστικά ασφαλής. Οι παλαιοί είναι οι όντως μεγάλοι. Ακολουθούν οι απόγονοι, οίτινες μεγαλουργούν κατά το ότι κατανοούν και υποδύονται την αρχαία μεγαλοσύνη.)

Ιδού, λοιπόν κατεδείχθη, η καταγωγή του «λογίου» και του «λόγιου». (Τι είναι δηλαδή το λόγιο; είναι αυτό που με εκνευρίζει όταν το ακούω να με αφορά: “συνθέτης λόγιας μουσικής”. Παπάρες. Αυτά τα βρίσκουν και τα λένε όσοι θέλουν να αισθάνονται ότι ξεχώρισαν από τον λαουτζίκο. Να πάρουν μερσεντές τάχιστα τους συμβουλεύω. Παναγιά μου βόηθα να μη με κατατάξουνε).

Και ιδού το πρώτο συμπέρασμα. Τι είναι αυτό που καταλαβαίνει το ακροατήριο του Μπετόβεν; Αυτό που ένιωσε. Τι κατάλαβε ο λόγιος; Αυτά που διάβασε στο πρόγραμμα. Σε μια πιο “εκλεπτυσμένη” πρακτική, εμείς-αυτοί οι «λόγιοι» διασώζουμε-νε τα θεωρητικά συγγράμματα λοιπόν και αφήνουμε-νε να σβήσει ή σβήνουμε-νε τη μουσική, αλλά και να έχομε-νε την απαίτηση να γράφομε-νε την ιστορία της.

[Και μετά φοράμε τα συγγράμματα τα θεωρητικά σε όποιαν άλλη μουσική πράξη, της πάνε δεν της πάνε, κόψε ράψε θα το φέρουμε. Όταν ο Μοεβόμιος εκδίδει τους αρχαίους έλληνες “Αρμονικούς συγγραφείς”, ήδη η Αναγέννηση έχει συντελεστεί. Η ανάγνωση του αρχαίου κόσμου ουσιαστικά θα γίνει εκ των υστέρων. Μοιάζει σαν ένας ολόκληρος κόσμος να ανατράφηκε με τα ζώδια και κάποιος να αντέγραψε τον Αρίσταρχο, και να πρόβαλε την ηλιοκεντρική θεωρία του σαν δική του, αφού προηγουμένως έσκισε την σχετική σελίδα, (έτσι ακριβώς έκανε ο Κοπέρνικος). Αλλά το θέμα δεν είναι η ηλιοκεντρική θεωρία, αλλά το πώς έπινε το κρασί του ο Αρίσταρχος.]

Και ιδού το δεύτερο συμπέρασμα, το οποίο διατυπώνεται ως ερώτημα: Ποιόν Πλάτωνα αναγινώσκουμε, χωρίς στ’ αφτιά μας να έχουμε την απωλεσθείσα μουσική της θυμέλης;

Κι αν είναι απαραίτητη (πλατωνικώς μόνο;) για την φιλοσοφία η μουσική, ποια είναι η μουσική της φιλοσοφίας μας;