Ένας φίλος μουσικός ταξιδευτής από προηγούμενους αιώνες

    “Κανένα εκφραστικό στοιχείο που υπάρχει σε οιουδήποτε είδους μελωδία, όσο αρχαίο κι αν είναι, απ’ όσο μακριά κι αν έρχεται, δεν πρέπει να λείπει από το μουσικό μας ιδίωμα. Όλοι οι μουσικοί τρόποι (κλίμακες), παλιοί και νέοι, ευρωπαϊκοί ή εξωτικοί, στον βαθμό που είναι ικανοί να εξυπηρετήσουν έναν εκφραστικό σκοπό, πρέπει να γίνουν αποδεκτοί από μας και να χρησιμοποιηθούν από τους συνθέτες. Πιστεύω ότι οι αρχές (οι κανόνες, τα μέσα) της πολυφωνίας μπορούν να εφαρμοστούν σε όλα τα είδη κλιμάκων. Οι δύο τρόποι μας (σ.μ. μείζων και ελάσσων), έχουν τόσο διεξοδικά αξιοποιηθεί που θα έπρεπε να καλωσορίσουμε όλα τα στοιχεία έκφρασης δια των οποίων το μουσικό μας ιδίωμα θα μπορέσει να ανανεωθεί.” 

     Απόσπασμα από την διάλεξη του Λουΐ-Αλμπέρ Μπουργκό-Ντυκουντρέ (1840-1910), το 1878 στην Διεθνή Έκθεση των Παρισίων. 

    

    Γόνος πλούσιας εφοπλιστικής και εμπορικής οικογένειας με πολιτική επιρροή στα πράγματα της Γαλλίας, παρότι για την τάξη του οι νομικές σπουδές ήταν ένα υποχρεωτικό πρώτο στάδιο, τελικώς τον κέρδισε η μουσική – και η Ελλάδα και η Ανατολή και κάθε Εξωτία της εποχής του, καθώς υπήρξε ένας από τους προδρόμους αυτής που σήμερα ονομάζουμε “Παγκόσμια Μουσική” ή “Μουσική του Κόσμου”, (World Music), αλλά και ένας πρωτοπόρος εθνομουσικολόγος που δεν περιοριζόταν στην έρευνα, αλλά ως ευφυής συνθέτης διερευνούσε με τα έργα του αυτά που αφουγκραζόταν όταν φιλοσοφούσε γύρω από τις μουσικές εντυπώσεις των ταξιδιών του και τις, πολλές φορές, αναπάντεχες συναντήσεις του. 

    Διόλου τυχαία ο Ντεμπυσσύ, ο επίσημος θεμελιωτής της παγκόσμιας μουσικής γλώσσας, υπήρξε προστατευόμενός του. Όπως επίσης, παρά τον κλειστό γενικώς χαρακτήρα του, δέχτηκε την φιλία που του προσέφερε ο Ιούλιος-Αιμίλιος-Φρειδερίκος Μασνέ, κατά την κοινή διαμονή τους στη Βίλλα των Μεδίκων στη Ρώμη, όπου ο Ντυκουντρέ, απορροφημένος από την συνθετική του δραστηριότητα, είχε πολυτελώς αποσυρθεί για ικανό χρονικό διάστημα – ωστόσο την ησυχαστική αυτή δημιουργική περισυλλογή επικάλυψε η περίλαμπρη πανηγυρική ατμόσφαιρα ενός αξέχαστου για πολλά χρόνια πάρτι που πραγματοποιήθηκε στους ειδυλλιακούς κήπους της Βίλλας, ένα μήνα πριν από την αναχώρησή του και το ξεκίνημα της ερευνητικής αποστολής του στην Ελλάδα.

    Ίσως οι βουκολικοί απόηχοι των παιδικών του χρόνων στην Βρεττάνη, ίσως και οι κέλτικες ρίζες του, να υπήρξαν οι προϋποθέσεις για την έλξη του προς τις εθνικές μουσικές παραδόσεις και την έμφυτη κλίση του να τις προσεγγίζει με οξυδέρκεια. Η επίσκεψή του το 1865 στην Ελλάδα και στην Ανατολή της, η μελέτη της δημοτικής και της εκκλησιαστικής μας μουσικής πλάι σε σημαντικούς διδασκάλους της (Βιολάκης, Αφθονίδης, κ.ά – μετέπειτα μέλη της Επιτροπής του 1881 που αναθεώρησε τα της εκκλησιαστικής μας μουσικής), η παραγωγική αυτή επίσκεψή του, λοιπόν, απέδωσε τρία μικρά, ωστόσο πολύ σημαντικά συγγράμματα: 

• Études sur la Musique Ecclésiastique Gresque (Μελέτες για την Ελληνική Εκκλησιαστική Μουσική), Παρίσι 1877. 
• Conferénce sur la Modalité dans la Musique Gresque (Διάλεξη για την Τροπικότητα στην Ελληνική Μουσική) Παρίσι 1878. 
• Souvenirs d’ une Mission Musicale en Grèce et en Orient (Αναμνήσεις από μία μουσική αποστολή στην Ελλάδα και την Ανατολή) Παρίσι 1878. 

    Από το πρώτο εξ αυτών μεταφράζω την “Εισαγωγή”: 

    (όλο το πρωτότυπο βιβλίο εδώ-κλικ)

    

    Ο κύριος στόχος αυτής της έκδοσης είναι να διευκολύνουμε τους Δυτικούς στην μελέτη της ανατολικής μουσικής, που μέχρι τώρα είναι πολύ παραμελημένη. Το κλειδί για την μουσική σημειογραφία που χρησιμοποιείται σήμερα στην Ανατολή θα το βρείτε στο τέλος του τόμου αυτού: αυτό το κλειδί μπορεί να ανοίξει σε όλους όσους το επιθυμούν έναν μεγάλο ανεξερεύνητο τομέα. 

    Συνιστούμε ανεπιφύλακτα στους μουσικούς-αρχαιολόγους που θα νιώσουν ότι προσελκύονται από αυτές τις μελέτες, να «μεταφράσουν» στην ευρωπαϊκή μουσική σημειογραφία όσο το δυνατόν περισσότερα ανατολικής προελεύσεως άσματα (θρησκευτικά και κοσμικά). Κάνοντάς το θα προσφέρουν στην επιστήμη μιαν εξέχουσα υπηρεσία. 

    Είθε το έργο μας να βοηθήσει στο να ρίξουμε λίγο φως στο τόσο σκοτεινό ζήτημα της [ελληνικής] εκκλησιαστικής μουσικής, και η λύση που προτείνουμε για την μουσική μεταρρύθμιση στην Ανατολή να ενθαρρύνει τους Έλληνες να μην αποχωριστούν την εθνική τους μουσική! 

    Πολύ πρόσφατα, μια μουσική επιτροπή που διορίστηκε από τον Λογοτεχνικό Σύλλογο της Κωνσταντινούπολης απεφάσισε την επείγουσα μεταγραφή όλων των ελληνικών λειτουργικών ασμάτων σε ευρωπαϊκή σημειογραφία. Δεν μπορούμε παρά να χαρούμε πάρα πολύ, βλέποντας να παίρνει σάρκα μια ευχή που είχε εκφραστεί κατά τη διάρκεια του ταξιδιού μας στην Ανατολή και που θα την συναντήσουμε σε ένα από τα κεφάλαια αυτής της μελέτης. Οφείλουμε να ελπίζουμε ότι αυτή η έξυπνη πατριωτική απόφαση θα πραγματοποιηθεί σύντομα. Εν τω μεταξύ, το βιβλίο μας θα επιτρέψει, σε αυτούς που γνωρίζουν γαλλική και ευρωπαϊκή μουσική, να μάθουν την μουσική σημειογραφία της Ανατολής (ενν. παρασημαντική, σημειογραφία της βυζαντινής μουσικής) σε σύντομο χρονικό διάστημα και να συνεχίσουν να ρίχνουν φως στη μουσική Ανατολή. 

    Στην κρίση που εκφέρουμε για την παρούσα κατάσταση της εκκλησιαστικής μουσικής, από την άποψη της μουσικής εκτέλεσης, έχουμε εκφράσει την άποψη που αισθανόμαστε, χωρίς οιαδήποτε συγκάλυψη. Το ενδιαφέρον μας για την ανάπτυξη της μουσικής από πλευράς των Ελλήνων κατέστησε καθήκον αυτό το κριτικό προνόμιο. Δεν πρόκειται να βλάψει κανέναν το να αντιληφθεί ποια ήταν η άποψή μας. Δεν μπορούμε παρά να ευχαριστήσουμε αυτούς που μας έχουν βοηθήσει στην υλοποίηση της έκδοσης αυτού του υλικού που συγκεντρώσαμε στην Ανατολή γι’ αυτές τις μελέτες. 

    Είχαμε στο παρελθόν την ευκαιρία να αναφερθούμε στον ρόλο του πρώην διευθυντή της Γαλλικής Σχολής στην Αθήνα, του κ. Ém. Burnouf, ο οποίος με πολύ ευγένεια συμμετείχε στο έργο της αποστολής μας. Είμαστε στην ευχάριστη θέση να του εκφράσουμε την ευγνωμοσύνη μας ξανά εδώ. Αν δεν μας είχε παράσχει την γενναιόδωρη βοήθειά του στην αρχή, όταν προσπαθήσαμε να προσεγγίσουμε την εκκλησιαστική μουσική και να εξοικειωθούμε με αυτήν, χωρίς αμφιβολία θα είχαμε αναβάλει το εγχείρημα λόγω δυσκολιών. Μετά την επιστροφή μας [στην Γαλλία] δεν σταμάτησε να είναι για μας από τους πιο πολύτιμους συμβούλους και πιο αφοσιωμένους συνεργάτες. 

    Ο λόγιος φίλος μας, κ. E. Ruelle, μας βοήθησε επίσης με τις συνετές συμβουλές του, ιδιαίτερα επί του θέματος της διασύνδεσης μεταξύ βυζαντινής και αρχαίας μουσικής. Τέλος, ο κ. Κασσιώτης, αφιερωμένος πάντα στις ελληνικού ενδιαφέροντος μελέτες, προθυμοποιήθηκε, μέσα από τη γνώση του για τα λειτουργικά μουσικά κείμενα, να μας απαλλάξει από μακρά και επίπονη έρευνα. Τους εκφράζουμε όλη μας την ευγνωμοσύνη. 

 L .- A . BOURGAULT- DUCOUDRAY . Παρίσι, 8 Αυγούστου 1877

Εδώ το έργο του Rapsodie Cambodguenne (Καμποτζιανή Ραψωδία) (1862) με μελωδικά θέματα της Καμπότζης, αξιοσημείωτη ενορχήστρωση που περιελάμβανε στην πρώτη της εκτέλεση και αυθεντικά όργανα των γκαμελάν (= παραδοσιακά συγκροτήματα της Καμπότζης).