Δευτέρα, Απριλίου 26, 2021

Ματαιοπονία

Απεφάσισα να γράψω μια σειρά κομματιών γνήσιας ματαιοπονίας. Κομμάτια που δεν θα παιχτούν ποτέ, όχι λόγω της κακής τους τύχης, αλλά λόγω δικής μου προβλέψεως. Να λάβω δηλαδή τα μέτρα μου... Αυτήν την πρόβλεψη θα πρέπει να την αναζητήσω και να την διασφαλίσω στην φύση της ενορχήστρωσής τους, ίσως και αλλού - σε τεχνικά στοιχεία οργανολογικής φύσεως. Ιδού ένα ενδιαφέρον πεδίο αναζητήσεων... 


 Θυμάμαι μια συχνή αναφορά της μουσικής μας παρέας σε κάποιον, ίσως και υποθετικό, μεγαλοϊδεάτη συνθέτη, ο οποίος είχε γράψει λέει ένα έργο για δύο εκκλησιαστικά όργανα... Γέλια... Ποια αίθουσα ή ποιος ναός διαθέτει 2 εκκλησιαστικά όργανα; Τι βλάκας... Κι όμως, ιδού ένας ναός που διαθέτει 2 εκκλησιαστικά όργανα: Cathedral of the Most Blessed Sacrament, το ένα κατασκευής του 1925 και το δεύτερο προστέθηκε το 2003, εποχή που η παρέα μας γέλαγε με τον ίσως και υποθετικό μεγαλοϊδεάτη συνθέτη. 

Ο ίσως υποθετικός μεγαλοϊδεάτης συνθέτης, λοιπόν, δυνάμει δικαιώνεται μέσω του προσφιλούς και ιδιομόρφου προαναφερθέντος ναού. Διότι είναι πλέον θέμα καλής τύχης να παιχτεί το έργο του. Δεν διασφάλισε επαρκώς την ματαιοπονία - δεν ήταν άλλωστε στις προθέσεις του. Όμως εγώ που είμαι αποφασισμένος να γράψω ένα έργο (αν όχι περισσότερα) γνήσιας ματαιοπονίας, πρέπει να βρω έναν τρόπο να την διασφαλίσω. Λοιπόν θα γράψω ένα έργο για 2 εκκλησιαστικά όργανα τα οποία όμως είναι κουρδισμένα με διαφορά ενός τετάρτου του τόνου... Ποιος ηλίθιος θα προίκιζε έναν ναό με 2 εκκλησιαστικά όργανα τα οποία, λόγω του μεταξύ τους ασυντονισμού ως προς το τονικό ύψος, θα ήταν καταδικασμένα να μην συμπαίξουν ποτέ; Ποιος ακούει ξεκούρδιστα πράγματα και ιδιαίτερα μέσα σε ένα ναό; 

(Ο Άιβς, όπως θυμάμαι τώρα, μιας και ο φίλτατος Κορνήλιος Διαμαντόπουλος μου το επεσήμανε, έχει γράψει έργο για 2 πιάνα κουρδισμένα με διαφορά ενός τετάρτου του τόνου. Όμως το έργο του Άιβς, όπως καταλαβαίνετε, είναι εφικτό ως δημόσια εκτέλεση.) 

Αλλά επειδή ξέρω ότι υπάρχουν και τα ηλεκτρονικά εργαλεία, δηλαδή τα ηλεκτρακουστικά εκκλησιαστικά όργανα, τα οποία μπορούν να προγραμματιστούν ώστε το κούρδισμά τους να διαφέρει κατά ένα τέταρτο του τόνου, σκέφτομαι να διασφαλίσω περαιτέρω το πρώτο μου έργο γνήσιας ματαιοπονίας, αφενός με την απαγόρευση του να παιχτεί με ηλεκτρονικά εκκλησιαστικά όργανα, αφετέρου να το θωρακίσω, προσθέτοντας στην ενορχήστρωση 4 κόντρα-φαγκότα, 4 κοντραμπάσσα, μία τούμπα και ένα σετ ντραμς. 

 Νομίζω ότι έχω διασφαλίσει , ότι αυτό το πρώτο μου έργο γνήσιας ματαιοπονίας, θα παραμείνει στο επίπεδο αυτής εδώ της μακέτας, με το αγαπημένο μου NotePerformer:

 

Κυριακή, Φεβρουαρίου 07, 2021

Ουδέποτε

Ουδέποτε νέος κοιμάμαι εκτός πατρώας οικείας, πλην πάμπολλων εξαιρέσεων. Μιαν εξ αυτών κοιμάμαι στου Θεοδόση, στου Γκύζη, αλλά τότε είμαι φοιτητής. Κοιμάμαι και άλλες φορές στου Θεοδόση, γιατί άμα γλεντάς και δε έχεις εισιτήριο να γυρίσεις σπίτι σου, μένεις σε κάποιου φίλου σου κοντά στην ταβέρνα. 

Του Γκύζη,  ωραία γειτονιά. Ορμητήριον. Και προς παντού, και προς την Πλάκα, και προς την ίδια. 

Πέμπτη, Ιανουαρίου 28, 2021

Ένας φίλος μουσικός ταξιδευτής από προηγούμενους αιώνες

    “Κανένα εκφραστικό στοιχείο που υπάρχει σε οιουδήποτε είδους μελωδία, όσο αρχαίο κι αν είναι, απ’ όσο μακριά κι αν έρχεται, δεν πρέπει να λείπει από το μουσικό μας ιδίωμα. Όλοι οι μουσικοί τρόποι (κλίμακες), παλιοί και νέοι, ευρωπαϊκοί ή εξωτικοί, στον βαθμό που είναι ικανοί να εξυπηρετήσουν έναν εκφραστικό σκοπό, πρέπει να γίνουν αποδεκτοί από μας και να χρησιμοποιηθούν από τους συνθέτες. Πιστεύω ότι οι αρχές (οι κανόνες, τα μέσα) της πολυφωνίας μπορούν να εφαρμοστούν σε όλα τα είδη κλιμάκων. Οι δύο τρόποι μας (σ.μ. μείζων και ελάσσων), έχουν τόσο διεξοδικά αξιοποιηθεί που θα έπρεπε να καλωσορίσουμε όλα τα στοιχεία έκφρασης δια των οποίων το μουσικό μας ιδίωμα θα μπορέσει να ανανεωθεί.” 

     Απόσπασμα από την διάλεξη του Λουΐ-Αλμπέρ Μπουργκό-Ντυκουντρέ (1840-1910), το 1878 στην Διεθνή Έκθεση των Παρισίων. 

    
    Γόνος πλούσιας εφοπλιστικής και εμπορικής οικογένειας με πολιτική επιρροή στα πράγματα της Γαλλίας, παρότι για την τάξη του οι νομικές σπουδές ήταν ένα υποχρεωτικό πρώτο στάδιο, τελικώς τον κέρδισε η μουσική – και η Ελλάδα και η Ανατολή και κάθε Εξωτία της εποχής του, καθώς υπήρξε ένας από τους προδρόμους αυτής που σήμερα ονομάζουμε “Παγκόσμια Μουσική” ή “Μουσική του Κόσμου”, (World Music), αλλά και ένας πρωτοπόρος εθνομουσικολόγος που δεν περιοριζόταν στην έρευνα, αλλά ως ευφυής συνθέτης διερευνούσε με τα έργα του αυτά που αφουγκραζόταν όταν φιλοσοφούσε γύρω από τις μουσικές εντυπώσεις των ταξιδιών του και τις, πολλές φορές, αναπάντεχες συναντήσεις του. 

    Διόλου τυχαία ο Ντεμπυσσύ, ο επίσημος θεμελιωτής της παγκόσμιας μουσικής γλώσσας, υπήρξε προστατευόμενός του. Όπως επίσης, παρά τον κλειστό γενικώς χαρακτήρα του, δέχτηκε την φιλία που του προσέφερε ο Ιούλιος-Αιμίλιος-Φρειδερίκος Μασνέ, κατά την κοινή διαμονή τους στη Βίλλα των Μεδίκων στη Ρώμη, όπου ο Ντυκουντρέ, απορροφημένος από την συνθετική του δραστηριότητα, είχε πολυτελώς αποσυρθεί για ικανό χρονικό διάστημα – ωστόσο την ησυχαστική αυτή δημιουργική περισυλλογή επικάλυψε η περίλαμπρη πανηγυρική ατμόσφαιρα ενός αξέχαστου για πολλά χρόνια πάρτι που πραγματοποιήθηκε στους ειδυλλιακούς κήπους της Βίλλας, ένα μήνα πριν από την αναχώρησή του και το ξεκίνημα της ερευνητικής αποστολής του στην Ελλάδα.

    Ίσως οι βουκολικοί απόηχοι των παιδικών του χρόνων στην Βρεττάνη, ίσως και οι κέλτικες ρίζες του, να υπήρξαν οι προϋποθέσεις για την έλξη του προς τις εθνικές μουσικές παραδόσεις και την έμφυτη κλίση του να τις προσεγγίζει με οξυδέρκεια. Η επίσκεψή του το 1865 στην Ελλάδα και στην Ανατολή της, η μελέτη της δημοτικής και της εκκλησιαστικής μας μουσικής πλάι σε σημαντικούς διδασκάλους της (Βιολάκης, Αφθονίδης, κ.ά – μετέπειτα μέλη της Επιτροπής του 1881 που αναθεώρησε τα της εκκλησιαστικής μας μουσικής), η παραγωγική αυτή επίσκεψή του, λοιπόν, απέδωσε τρία μικρά, ωστόσο πολύ σημαντικά συγγράμματα: 

  • Études sur la Musique Ecclésiastique Gresque (Μελέτες για την Ελληνική Εκκλησιαστική Μουσική), Παρίσι 1877. 
  • Conferénce sur la Modalité dans la Musique Gresque (Διάλεξη για την Τροπικότητα στην Ελληνική Μουσική) Παρίσι 1878. 
  • Souvenirs d’ une Mission Musicale en Grèce et en Orient (Αναμνήσεις από μία μουσική αποστολή στην Ελλάδα και την Ανατολή) Παρίσι 1878. 

    Από το πρώτο εξ αυτών μεταφράζω την “Εισαγωγή”: 
    (όλο το πρωτότυπο βιβλίο εδώ-κλικ)
    
    Ο κύριος στόχος αυτής της έκδοσης είναι να διευκολύνουμε τους Δυτικούς στην μελέτη της ανατολικής μουσικής, που μέχρι τώρα είναι πολύ παραμελημένη. Το κλειδί για την μουσική σημειογραφία που χρησιμοποιείται σήμερα στην Ανατολή θα το βρείτε στο τέλος του τόμου αυτού: αυτό το κλειδί μπορεί να ανοίξει σε όλους όσους το επιθυμούν έναν μεγάλο ανεξερεύνητο τομέα. 
    Συνιστούμε ανεπιφύλακτα στους μουσικούς-αρχαιολόγους που θα νιώσουν ότι προσελκύονται από αυτές τις μελέτες, να «μεταφράσουν» στην ευρωπαϊκή μουσική σημειογραφία όσο το δυνατόν περισσότερα ανατολικής προελεύσεως άσματα (θρησκευτικά και κοσμικά). Κάνοντάς το θα προσφέρουν στην επιστήμη μιαν εξέχουσα υπηρεσία. 
    Είθε το έργο μας να βοηθήσει στο να ρίξουμε λίγο φως στο τόσο σκοτεινό ζήτημα της [ελληνικής] εκκλησιαστικής μουσικής, και η λύση που προτείνουμε για την μουσική μεταρρύθμιση στην Ανατολή να ενθαρρύνει τους Έλληνες να μην αποχωριστούν την εθνική τους μουσική! 
    Πολύ πρόσφατα, μια μουσική επιτροπή που διορίστηκε από τον Λογοτεχνικό Σύλλογο της Κωνσταντινούπολης απεφάσισε την επείγουσα μεταγραφή όλων των ελληνικών λειτουργικών ασμάτων σε ευρωπαϊκή σημειογραφία. Δεν μπορούμε παρά να χαρούμε πάρα πολύ, βλέποντας να παίρνει σάρκα μια ευχή που είχε εκφραστεί κατά τη διάρκεια του ταξιδιού μας στην Ανατολή και που θα την συναντήσουμε σε ένα από τα κεφάλαια αυτής της μελέτης. Οφείλουμε να ελπίζουμε ότι αυτή η έξυπνη πατριωτική απόφαση θα πραγματοποιηθεί σύντομα. Εν τω μεταξύ, το βιβλίο μας θα επιτρέψει, σε αυτούς που γνωρίζουν γαλλική και ευρωπαϊκή μουσική, να μάθουν την μουσική σημειογραφία της Ανατολής (ενν. παρασημαντική, σημειογραφία της βυζαντινής μουσικής) σε σύντομο χρονικό διάστημα και να συνεχίσουν να ρίχνουν φως στη μουσική Ανατολή. 
    Στην κρίση που εκφέρουμε για την παρούσα κατάσταση της εκκλησιαστικής μουσικής, από την άποψη της μουσικής εκτέλεσης, έχουμε εκφράσει την άποψη που αισθανόμαστε, χωρίς οιαδήποτε συγκάλυψη. Το ενδιαφέρον μας για την ανάπτυξη της μουσικής από πλευράς των Ελλήνων κατέστησε καθήκον αυτό το κριτικό προνόμιο. Δεν πρόκειται να βλάψει κανέναν το να αντιληφθεί ποια ήταν η άποψή μας. Δεν μπορούμε παρά να ευχαριστήσουμε αυτούς που μας έχουν βοηθήσει στην υλοποίηση της έκδοσης αυτού του υλικού που συγκεντρώσαμε στην Ανατολή γι’ αυτές τις μελέτες. 
    Είχαμε στο παρελθόν την ευκαιρία να αναφερθούμε στον ρόλο του πρώην διευθυντή της Γαλλικής Σχολής στην Αθήνα, του κ. Ém. Burnouf, ο οποίος με πολύ ευγένεια συμμετείχε στο έργο της αποστολής μας. Είμαστε στην ευχάριστη θέση να του εκφράσουμε την ευγνωμοσύνη μας ξανά εδώ. Αν δεν μας είχε παράσχει την γενναιόδωρη βοήθειά του στην αρχή, όταν προσπαθήσαμε να προσεγγίσουμε την εκκλησιαστική μουσική και να εξοικειωθούμε με αυτήν, χωρίς αμφιβολία θα είχαμε αναβάλει το εγχείρημα λόγω δυσκολιών. Μετά την επιστροφή μας [στην Γαλλία] δεν σταμάτησε να είναι για μας από τους πιο πολύτιμους συμβούλους και πιο αφοσιωμένους συνεργάτες. 
    Ο λόγιος φίλος μας, κ. E. Ruelle, μας βοήθησε επίσης με τις συνετές συμβουλές του, ιδιαίτερα επί του θέματος της διασύνδεσης μεταξύ βυζαντινής και αρχαίας μουσικής. Τέλος, ο κ. Κασσιώτης, αφιερωμένος πάντα στις ελληνικού ενδιαφέροντος μελέτες, προθυμοποιήθηκε, μέσα από τη γνώση του για τα λειτουργικά μουσικά κείμενα, να μας απαλλάξει από μακρά και επίπονη έρευνα. Τους εκφράζουμε όλη μας την ευγνωμοσύνη. 

 L .- A . BOURGAULT- DUCOUDRAY . Παρίσι, 8 Αυγούστου 1877


Εδώ το έργο του Rapsodie Cambodguenne (Καμποτζιανή Ραψωδία) (1862) με μελωδικά θέματα της Καμπότζης, αξιοσημείωτη ενορχήστρωση που περιελάμβανε στην πρώτη της εκτέλεση και αυθεντικά όργανα των γκαμελάν (= παραδοσιακά συγκροτήματα της Καμπότζης). 


Παρασκευή, Δεκεμβρίου 25, 2020

Ο χορός των ξωτικών

 Οι πιο σεβαστές παραγγελίες για έναν συνθέτη είναι σαν κι αυτήν που μου δόθηκε χθες με ένα μήνυμα στο f/b:

"Καλησπέρα κύριε Γιώργο. Τι κάνετε; Συγχωρέστε με. Πήρα το θάρρος να σας ρωτήσω κάτι κι αν μπορείτε θα είναι χαρά μας. Είμαστε στην δουλειά μου, στην φιλαρμονική της πυροσβεστικής, επτά άτομα που μας αρέσει να παίζουμε για την παρέα μας. Εγώ έχω τελειώσει φλάουτο από το ωδείο Αθηνών. Έχουμε ακόμη ένα σαξόφωνο σοπράνο, δύο κλαρινέτα, ένα ευφώνιο ή τούμπα, ένα τενόρο τρομπόνι και κρουστά. Μήπως έχετε κάποιο έργο το οποίο θα μπορούσατε να μας το δώσετε για να παίζουμε λιγάκι; Καλό σας μεσημέρι."

Είναι Χριστούγεννα! Οι καρδιές ζεσταίνονται και μας τυλίγει ένα γλυκό, παραμυθένιο μυστήριο. Μέσα σε μία μέρα, έγραψα για τον Απόστολο Β. και την μουσική παρέα του το "Χορός των ξωτικών". Και υπόσχομαι, αν τους αρέσει, να γράψω κι άλλα έργα για το σεπτέτο τους.

Κυριακή, Δεκεμβρίου 20, 2020

Live streaming ... για φέτος

Οι ανάγκες της συγκυρίας, τείνουν να καθιερώσουν τις συναυλίες ... εξ αποστάσεως. Ελπίζω να μην μας μείνει χούι... Παρ' όλα αυτά νιώθω, για τα δικά μου μέτρα και το μερίδιο που μου αναλογεί, ότι είμαι ευνοημένος των καιρών από απόψεως καλλιτεχνικής παρουσίας. Μέσα σε διάστημα ενός μήνα, δύο έργα μου συμπεριελήφθησαν σε δύο τέτοιες συναυλίες. Και τα δύο αυτά έργα, γραμμένα με διαφορετικές αφορμές και σε ανυπόπτως διαφορετικό χρόνο, έχουν κοινό στοιχείο την έμπνευση από την παραδοσιακή δημοτική μουσική. 

 Η δεύτερη, η πιο κοντινή ημερολογιακά, στην Σικελία στην Κατάνια. Ουσιαστικά πρόκειται για βιντεοσκοπημένη μετάδοση προγραμματισμένη για τις 21 Δεκεμβρίου 2020, 22.00 ώρα Ελλάδος. Ένα έργο μου για σόλο κοντραμπάσο, ερμηνεύει μεταξύ άλλων ο Νίκολα Μαλαγκουτζίνι (Nicola Malagugini) σε συναυλία με θέμα έργα επηρεασμένα από τη λαϊκή παράδοση, στο φεστιβάλ που διοργανώνει το πολιτιστικό κέντρο Zō. Ο Νίκολα με είχε προτρέψει να γράψω ένα έργο και μου είχε στείλει μια σειρά από ηχογραφημένες καταγραφές παλιών δημοτικών τραγουδιών της Σικελίας. Διάλεξα ένα ομαδικό τραγούδι, το Riggina l' arta puolica cumanni (Βασίλισσά [μου] κουμαντάρεις την τέχνη του διαβόλου) και με αφορμή τη βασική μελωδία, τον Μάρτιο του 2019, έφτιαξα ένα έργο που το ονόμασα Σκίτσο για κοντραμπάσο... Το πρόγραμμα της συναυλίας, περιλαμβάνει κομμάτια εμπνευσμένα από την λαϊκή σισιλιάνικη, αρμένικη, εβραϊκή και αμερικανική παράδοση. Τα έργα που είχαν προγραμματιστεί: 
  • «Τannu» του Federico Bagnasco για κοντραμπάσο και προηχογραφημένο ηχητικό φόντο 
  • «Zahr» του Luciano Maria Serra για κοντραμπάσο σόλο 
  • «Krunk» του Padre Komitas για κοντραμπάσο και πιάνο 
  • «Carrittera» του M. Musumeci για κοντραμπάσο και πιάνο 
  • «I mercati di Palermo, dal concerto Panormus», του M. Patti για κοντραμπάσο και πιάνο 
  • «Schizzo» του Γιώργου Χατζημιχελάκη για κοντραμπάσο σόλο 
  • «Prayer» του Ernest Bloch για κοντραμπάσο και πιάνο 
  • «Sonata 1963» του Frank Proto για κοντραμπάσο και πιάνο 
Τα έργα "Tannu" και "Schizzo" είναι πρώτες εκτελέσεις. Ωστόσο, κατά τη μετάδοση της συναυλίας -σημειώνω εν είδει ημερολογίου- διαπίστωσα ότι τα έργα, ούτε όλα παίχτηκαν, ούτε η σειρά του προγράμματος τηρήθηκε. Το δικό μου έργο (το οποίο -λογικόν- γνωρίζω) παίχτηκε πρώτο. Μου άρεσε η ερμηνεία, αλλά οφείλω να είμαι αυστηρός με τον εαυτό μου και να θεωρήσω αστοχία μου το είδος γραφής που ακολούθησα: ήταν εικονογραφική, πλήρως αταίριαστη γραφή για μία συναυλία με έργα καθαρής μουσικής. Τα υπόλοιπα έργα μού άρεσαν πολύ, καθώς και οι ερμηνείες από τον Nicola Malagugini και την ευαίσθητη και αξιότατη πιανίστα Mirea Zuccaro. Όμως το πρόγραμμα είχε αναδιαταχθεί, και ουδείς φρόντισε με υποτίτλους να μας ενημερώσει τι έργο ακούγαμε... Έμεινα με την γενική θετική εντύπωση: ωραία έργα, ωραίες ερμηνείες.


Κωνσταντής Σφέτσας  -  Στέφανος Θωμόπουλος

Η πρώτη συναυλία, πραγματοποιήθηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών στις 23 Νοεμβρίου 2020 και μεταδόθηκε από το δίκτυο Δίαυλος. Μια συναυλία με έργα για βιολοντσέλο και πιάνο, από τον  Κωνσταντή Σφέτσα (τσέλο) και τον Στέφανο Θωμόπουλο (πιάνο). Παίχτηκε το έργο μου "Σπορέας" που το έγραψα τον Μάιο του 2020. Μου το ζήτησαν η Νέλλη Σεμιτέκολο και ο Κωνσταντής Σφέτσας, ως ένα έργο από έναν αγαπημένο τους φίλο συνθέτη (για μένα μεγάλη τιμή, αλλά πρώτα απ' όλα χαρά και χειρονομία αγάπης).  
Ο τίτλος του έργου αναφέρεται στη χειμερινή γιορτή του Αγίου Γεωργίου, του Άη-Γιώργη του Σποριά, όπως λέγεται, καθώς η κύρια δημοτική μελωδία, η οποία διαλέγεται με το στοχαστικό περιβάλλον του έργου, προέρχεται από μία παραλογή που αναφέρεται στη γιορτή αυτή - υπό μία ευρύτερη έννοια, στο φθινόπωρο ως προϋπόθεση της εαρινής ανθοφορίας. 

 Το πρόγραμμα της συναυλίας: 
  • Johannes Brahms: Σονάτα αρ. 1 για βιολοντσέλο και πιάνο σε μι ελάσσονα, έργο 38 
  • Γιώργος Χατζημιχελάκης: Σπορέας, για βιολοντσέλο και πιάνο 
  • Κυριάκος Σφέτσας: Μουσική των έντεκα ημερών, για βιολοντσέλο και πιάνο 
  • S. Rachmaninoff: Σονάτα για βιολοντσέλο και πιάνο σε Σολ ελάσσονα, έργο 19
Η ερμηνεία του έργου μου, μου άρεσε πάρα πολύ! Συγκινητικά πολύ! Και νομίζω ότι και του φίλου μου του Κυριάκου Σφέτσα το έργο, πέρα από την αδιαμφισβήτητη αξία του, ερμηνεύτηκε πολύ ωραία. Αλλά πάνω απ' όλα η λάμπουσα ερμηνεία των δύο μεγάλων, γνωστών, έργων της συναυλίας υπογράμμισε το γεγονός ότι το ντουέτο αυτό έχει λαμπρό μέλλον, γιατί οι εξαιρετικές μονάδες που το απαρτίζουν κατάφεραν σε πολύ σύντομο χρόνο να "δέσουν". 
Όμως, και σε αυτή τη συναυλία live streaming, μέγα διοργανωτικό μειονέκτημα το ότι έλειπαν παντελώς οι υπότιτλοι. Αν κάποιος δεν είχε δει το πρόγραμμα, ή όπως είναι λογικό δεν το θυμόταν απ' έξω, γνωρίζοντας μέχρι λεπτομερείας και τα μέρη των δύο διάσημων έργων (του Μπραμς και του Ραχμάνινοφ) είχε ατυχήσει. Δεν υπήρχαν υπότιτλοι για να κατευθυνθεί. Δείγματα των καιρών.... Πάλι καλά που η ουσία δεν χάθηκε.

Δευτέρα, Δεκεμβρίου 14, 2020

Σολάκ-ζαντέ (1592-1658) - Ραστ Πεσρέφ

 Ένας γιος γενιτσάρου, κάλλιστα, μπορεί να γίνει ιστοριογράφος και μουσουργός. Και ένας μολδαβός ηγεμόνας, μπορεί να είναι όχι απλώς φιλόμουσος αλλά να μείνει στην ιστορία ως μουσικολογιότατος συνθέτης. 


Ο Καντεμήρις, (1673-1723) ο σοφώτατος όπως τον χαρακτηρίζουν οι έλληνες θεωρητικοί του 19ου αιώνα όταν αναφέρονται στο όνομά του, ήταν ένα πριγκιπόπουλο και αργότερα βοοεβόδας της Μολδαβίας, που στο πλαίσιο των διπλωματικών καθηκόντων του αξιοποίησε την δυνατότητα να σπουδάσει την βυζαντινή μουσική αλλά και το εξωτερικό μέλος, την κοσμική μουσική της οθωμανικής εποχής, πλάι σε σπουδαίους δασκάλους της Κωνσταντινούπολης, κυριότερος εκ των οποίων υπήρξε ο Αγγελής. Για να καταγράψει, μάλιστα, την κοσμική μουσική, παλαιότερη και σύγχρονή του, καθώς και τις 48 δικές του συνθέσεις (!), εφηύρε ένα σύστημα σημειογραφίας, παρόμοιο με το αρχαιοελληνικό, χρησιμοποιώντας ως σύμβολα αντί τα ελληνικά γράμματα, μια δική του αραβοειδούς μορφής γραμματοσειρά. 

Ανάμεσα στις πάμπολλες συνθέσεις άλλων παλαιότερων μουσουργών που κατέγραψε και μας τις παρέδωσε στο περίφημο Κιτάπ του, συμπεριλαμβάνεται και ένα πεσρέφι σε Μακάμ Ραστ του Μεχμέτ Σολάκ-ζαντέ, ενός σπουδαίου λόγιου της οθωμανικής εποχής που υπήρξε, κατά την συνήθεια των λογίων της εποχής, και "εγκρατέστατος της μουσικής", δηλαδή όχι απλώς γρατζουνούσε, αλλά ήταν φτασμένος συνθέτης και μουσικολόγος. Ο πατέρας του, εικάζεται μετά βεβαιότητος ότι υπήρξε γενίτσαρος, τοξότης, της προσωπικής φρουράς του σουλτάνου - αξίωμα  που άνοιγε δρόμους για την εξέλιξη των παιδιών του στην μόρφωση και την κοινωνική θέση. Η μουσική για τον Μεχμέτ μάλλον υπήρξε παράλληλη ήσσων δραστηριότητα, μιας και η σπουδαία του συμβολή στα γράμματα ήταν ιστοριογραφική.  Μετερχόμενος το ψευδώνυμο Hemdemi συνέταξε το μνημειώδες ιστορικό έργο που φέρει το όνομά του την "Ιστορία του Σολάκ-ζαντέ" (Tarih-i Solakzâde). 

Ο Owen Wright σπουδαίος μελετητής του Καντεμίρ ή Καντεμήρι (οι διάσημοι έχουν πολλές ορθογραφικές εκδοχές του ονόματός τους), ερεύνησε, μελέτησε και απέδωσε τις μουσικές καταγραφές του Κιτάπ, και μας χάρισε ένα επίσης μνημειώδες δίτομο έργο, το Demetrius Cantemir, The Collection of Notations vol. 1, Part 1, Text,  1992, & vol. 2, Part 2, Commentary,  2000, SOAS Musicology Series. 

Με βάση αυτό το έργο σε συνδυασμό με την διδακτορική μου διατριβή που ασχολείται μεταξύ άλλων με το ζήτημα της ακριβούς τοποθέτησης των των υψών του φθογγικού υλικού της εποχής του Καντεμήρι, απέδωσα με ψηφιακά μέσα τη σύνθεση "Ραστ πεσρέφι" του Solakzâde που διέσωσε ο Cantemir, σε μία διασκευή μου για ούτι. To MuseScore, το εξαίσιο και δωρεάν πρόγραμμα μουσικής σημειογραφίας που διαμορφώνεται και εξελίσσεται με την συμβολή ρομαντικών προγραμματιστών και μουσικών της παγκόσμιας κοινότητας, απεδείχθη ιδανικό για τις σημειογραφικές απαιτήσεις, αλλά και για τις λεπτεπίλεπτες ανάγκες της διαμόρφωσης μικροκουρδισμάτων, αναγκαίων για την απόδοση του κουρδίσματος της εποχής του 16ου και 17ου αιώνα, σύμφωνα πάντα με τη δική μου θεώρηση. 

Ελπίζω, όταν επιστρέψω στην έδρα εργασιών μου, να το παίξω και να το ηχογραφήσω με τα παλαιά μέσα, το ούτι μου και ένα μπεντίρ...

Τετάρτη, Δεκεμβρίου 09, 2020

Κάποια στιγμή θ' ακούσεις το κελάηδημα ...

 Επί το αγγλικότερον Eventually you will hear the woodnote...


Για σύνολο ξύλινων πνευστών με γαλλικό κόρνο και κοντραμπάσο. 

Τετάρτη, Απριλίου 22, 2020

Πασακάλια - παράδειγμα δωδεκάφθογγης και πανδιατονικής σύνθεσης

Πασακάλια για ορχήστρα
αφιερωμένη στη μαθήτριά μου Νατάσα Σούκα-Σίμου



Η πασακάλια αυτή είναι ένα μεθοδολογικό παράδειγμα δημιουργίας ενός υποβάθρου για μία μεγάλη ορχηστρική σύνθεση. Η ενορχήστρωση δεν περιλαμβάνει καθόλου κρουστά, πληκτροφόρα ή άρπα, και περιορίζεται στα εξής:
Ξύλινα πνευστά (ζεύγη σε ταυτοφωνία):
2 φλάουτα, 2 όμποε, 2 κλαρινέτα ΒJ, δύο φαγκότα
Χάλκινα πνευστά: 4 γαλλικά κόρνα, 3 τρομπέτες C, 2 τρομπόνια, 1 τούμπα
Έγχορδα: 12 βιολιά Ι, 10 βιολιά ΙΙ, 8 βιόλες, 6 τσέλα, 4 κοντραμπάσα

Μόνη ρυθμική αξία το ολόκληρο, το οποίο με πολύ αφαίρεση μπορεί να θεωρηθεί ότι εσωκλείει τον τρίσημο παλμό της παραδοσιακής πασακάλιας, μετρούμενο σε μία κίνηση. 

Η μικρή αυτή σύνθεση συνδυάζει δύο πλαίσια: του δωδεκαφθογγισμού και του πανδιατονισμού.
Η πρώτη στροφή της πασακάλιας είναι ταυτόχρονα και η έκθεση του βασικού μελωδικού και αρμονικού υλικού, και πραγματοποιείται στα έγχορδα πλην των κοντραμπάσων. Μια τετράφωνη σύνθεση που αφορμάται από ένα cantus firmus στα βιολιά Ι, το οποίο ξεδιπλώνεται με βάση μια δωδεκάφθογγη σειρά (μέτρα 1-14) η οποία ακολουθείται από την ανάδρομή της (retrograde). Οι υπόλοιπες φωνές σχηματίζονται κατά τον ίδιο τρόπο, με ολόκληρα, και είναι επίσης ανεξάρτητες δωδεκάφθογγες σειρές. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργείται η βάση για έναν εξακολουθητικό κύκλο μελωδικό και αρμονικό. Οι δωδεκάφθογγες σειρές έχουν δομηθεί έτσι ώστε να μην συμπεριλαμβάνουν αυξημένα ή ελαττωμένα διαστήματα, και κατά συνέπειαν ούτε χρωματική κίνηση. Επίσης, οι συνηχήσεις που σχηματίζονται δεν περιλαμβάνουν αυξημένα ή ελαττωμένα διαστήματα, ενώ αποφεύγονται οι απλές τρίφωνες μείζονες και ελάσσονες συγχορδίες. Κατ’ αυτόν τον τρόπο πραγματοποιείται ένας συνδυασμός δωδεκαφθογγικού και πανδιατονικού πλαισίου.
Μετά την έκθεση γίνεται ανά επανάληψη και μία είσοδος συνδυασμών ή ομάδων οργάνων. Από αυτά άλλα παρακολουθούν με τενούτες βασισμένες στους κοινούς φθόγγους των συγχορδιών και άλλα ντουμπλάρουν τμήματα φράσεων ή ολόκληρες φράσεις των εγχόρδων.
Οι στάσεις που διαμορφώνονται με διπλά ολόκληρα ή κορώνα, σε συνδυασμό με τις διακυμάνσεις του tempo και των δυναμικών, καθώς και τις αρμονικές και μελωδικές άνισες «συνάξεις» που επιφέρουν οι τενούτες, συντελούν ώστε να δημιουργείται η εντύπωση μιας μετακίνησης των αρμονικών τάσεων και καταλήξεων, οπότε δημιουργείται μία ρευστότητα σχετική με την αίσθηση εύρους των επιμέρους μορφικών υποενοτήτων, κάτι που θολώνει το γενικώς δομικό στοιχείο της επανάληψης.
Η σύνθεση αυτή είναι μικρής έκτασης και οπωσδήποτε περιορισμένη μορφολογικά και ρυθμικά στα πολύ στοιχειώδη. Έχει όμως εν σπέρματι πολλές δυνατότητες, ώστε να αποτελέσει το υπόβαθρο για μία μεγάλη σύνθεση, καθώς διαθέτει ισχυρή φθογγική οργάνωση, η οποία επιδέχεται ανάπτυξης και επεξεργασίας μελωδικής, αρμονικής, ρυθμικής και μορφολογικής.


Σάββατο, Φεβρουαρίου 08, 2020

Το μουσικόν καθ' ομοίωσιν.


Μπορεί το λεγόμενο ακουστικό όργανο να αντικατασταθεί από μηχάνημα;
Μπορεί ο «φυσικός» ήχος ή, ακόμα περισσότερο, η ερμηνεία να προσομοιωθεί;

Πρόκειται για δύο διαφορετικά ερωτήματα; Μήπως πιο πολύ από την απάντηση, έχει σημασία το ποιος και γιατί ρωτάει;

Φαντάζομαι ότι ανάλογα ερωτήματα έχουν τεθεί κάθε φορά που εφευρίσκεται ένα μηχάνημα ήχου. Και μηχανές ήχου είναι όλα τα όργανα εκτός από την ανθρώπινη φωνή και οριακώς τα body percussion – τους ήχους που παράγουμε κάνοντας κρουστό όργανο το σώμα μας. Ασφαλώς, τολμώ να πω, η κρούση γέννησε τις μηχανές ήχου. Το κάθε τι στη φύση μπορείς να το χτυπήσεις … Εκτός από σφαλιάρα στον διπλανό σου, ή από σφαλιάρα στο ίδιο σου το σώμα (ίσως και από τύψεις για την σφαλιάρα στον διπλανό σου) μπορείς να δείρεις βράχους, δέντρα, νερό πλατσουρίζοντας ή και μαστιγώνοντας (πρώτος διδάξας ο Ξέρξης) … είναι γενικά να μην πάρεις θάρρος και να μην αναρωτιέσαι συντηρητικώς κάθε τόσο:
– Γιατί να βαράμε τους βράχους, αφού μπορούμε να βαράμε παλαμάκια;
– Γιατί να βαράμε το δέντρο, αφού μπορούμε να βαράμε τους βράχους;
– Γιατί να χτυπάμε κομμένα κλαδιά το ένα με τ' άλλο, αφού μπορούμε να βαράμε με τα χέρια μας το δέντρο;

Παραλείπω μερικά ενδιάμεσα και πάω στο:
– Γιατί να φτιάξουμε ύδραυλι αφού έχουμε τους αυλούς και τους αυλητές… άνεργοι θα μείνουν; Οι αυλητρίδες …;
Και αργότερα:
– Δηλαδή τι θα γίνουν οι ορχήστρες αν βάλουμε στους ναούς εκκλησιαστικό όργανο;
Μεταξύ μας δεν νομίζω ότι αναλογίστηκε κανείς κατ’ αυτόν τον τρόπο αυτά τα ερωτήματα – αφαίρεση κάνω, αλλά να που ούτε καν αντιληφθήκαμε το πότε φτάσαμε στους απογόνους του αυλού, στα ηλεκτρικά πληκτροφόρα και πολύ σύντομα στο συνθεσάιζερ και ειδικότερα στα Samplers (εκ του sample = δείγμα) και στα VST (εκ του Virtual Studio Technology) στα διαβολάκια αυτά που δημιουργούν προσδοκίες μουσικής ακολασίας, συνοδευόμενες από σαρκαστικά υπομειδιάματα συνθετών, αλλά και μουσικών παραγωγών – καθένας για τους δικούς του λόγους. Στα διαβολάκια που προσποιούνται τα αγγελάκια, εσχάτως και με τεχνικές πρώιμης τεχνητής νοημοσύνης, όπως το physical modeling.

Και ναι, πολλές ταινίες, ακόμα και μεγάλης παραγωγής, έχουν πλέον μουσική φτιαγμένη από διαβολάκια. Και ναι ξεκινήσαμε από την προσομοίωση και έχουμε αγγίξει την ομοίωση. Οι περισσότεροι από μας ούτε που αντιλαμβανόμαστε τη διαφορά. Και αν την καταλάβουμε, αισθανόμαστε ξαφνικά μιαν ένδεια αισθητικών και κυρίως ηθικών κριτηρίων, οπότε το αφήνουμε να περάσει ως έχει, μέχρι που να αποσχηματιστούν τα παλαιά πλαίσια και να σχηματιστούν νέα.

Δεν μπορώ να πάρω θέση σαφή, γενική και διεξοδική. Μπορώ όμως να μιλήσω, (υπογραμμίζοντας την επιφανειακή και επιγραμματική προσέγγισή μου),  για το πώς και το γιατί συνεργάζομαι με αυτά τα διαβολάκια:
Μου λύνουν πολλά προβλήματα σχηματισμού μιας απτής εικόνας αυτού που φτιάχνω. Και μπορώ αυτήν την εικόνα να την προσφέρω και σε σας (δηλώνοντας ανώριμα ίσως την ύπαρξή μου), χωρίς να παρακαλέσω μουσικούς ή να επιβαρύνω την φιλία μου με μουσικούς, χωρίς να χρειαστεί να πληρώσω χρήματα που δεν έχω για να μην παρακαλέσω, αλλά κυρίως για να μην χρειαστεί να πληρώσω ή [υπο]χρεωθώ άλλα ( το λιγότερο: χαμόγελα, συγχρωτισμούς, προσποιητές ευγένειες), παρακαλώντας μη μουσικούς, έστω και αν κάποιοι από αυτούς λέγονται … και μουσικοί (ακόμα και οργανισμοί).
Δεν ξέρω λοιπόν αν αισθητικώς τα φέρνω αρκούντως βόλτα, πάντως ηθικώς, νομίζω, επιτυχέστερα. 

Αντιφατικά όλα αυτά, ε;


Δευτέρα, Φεβρουαρίου 03, 2020

Μία συνήθης ... σπανιότης


       Επειδή μας ζαλίσανε χθες διάφορα ενημερωτικά σάιτ περί της ιδιαιτερότητος της ημερομηνίας 02 Φεβρουαρίου 2020, ότι είναι τάχατες η μόνη (!) του 21ου αιώνα σε καρκινική γραφή, (δηλαδή που διαβάζεται το ίδιο, είτε από την αρχή προς το τέλος, είτε από το τέλος προς την αρχή (02022020), όπως το διάσημο NΙΨΟΝΑΝΟΜΗΜΑΤΑΜΗΜΟΝΑΝΟΨΙΝ για όσους το θυμούνται, (παλίνδρομον ο σωστότερος όρος) ...
παραθέτω λοιπόν όλες τις παρόμοιες ημερομηνίες του 21ου αιώνα, και αυτές που προηγήθηκαν και αυτές που έπονται, επισημαίνοντας ότι αυτή που πουλάει περισσότερο είναι η 14 Φεβρουαρίου 2041 (14022041) – και ο νοών ανθοπώλης νοήτω – προτρέπω δε τους εξ Άπω Ανατολής τουρίστες μας, να κλείσουν από τώρα ξενοδοχείο στη Σαντορίνη για το γάμο τους. Όλες λοιπόν μήνα Φεβρουάριο, διότι η κεντρική κολώνα της συμμετρίας μας είναι ο μήνας (02) και τα δύο πρώτα ψηφία της χιλιετίας (20). Η τελευταία εξ αυτών είναι σπανιότατη διότι μιλάμε για 29 Φεβρουαρίου … συνολικά δε οι ημερομηνίες αυτές είναι ... 29 !!!


10022001
20022002
01022010
11022011
21022012

02022020
12022021
22022022
03022030
13022031

23022032
04022040
14022041
24022042
05022050

15022051
25022052
06022060
16022061
26022062

07022070
17022071
27022072
08022080
18022081

28022082
09022090
19022091
29022092



Σάββατο, Φεβρουαρίου 01, 2020

Παιχνίδι με τα χρώματα του φλάουτου




 Περνάω αρκετό χρόνο, τον περισσότερο ίσως της καθημερινότητάς μου, στο ψηφιακό μου εργαστήρι. Ψηφιοστάσιο θα το έλεγα, γιατί αν έπρεπε να έχει δωμάτια, θα έπιανε ένα οικοδομικό τετράγωνο - όποτε το φαντάζομαι εν σαρκί, δεν τσιγκουνεύομαι διαστάσεις. 

Η κεντρική είσοδος, ακρογωνιασμένη, σχεδόν να μην την παρατηρεί ο περαστικός, μικρή σιδερόπορτα γκρι ξεθωριασμένο που απογράφει τις ηλιόλουστες μέρες. Και το χρώμα του κτιρίου, στους άοσμους τόνους της ώχρας, όπως των βιοτεχνιών της οδού Μικράς Ασίας που ακολουθεί τις γραμμές του ηλεκτρικού σιδηρόδρομου στον Πειραιά. Το ισόγειο, ψηλοτάβανο δίχως μάτια προς τον δρόμο. Ψηλά μεγάλα παράθυρα με κάγκελα (για λόγους ασφαλείας –προστασία κυρίως για τις τυχόν αυτοκτονικές τάσεις των εργαζομένων) στους επίσης ψηλοτάβανους δύο ορόφους. Και από πάνω στέγη με κεραμίδια, προσβάσιμη στις γάτες από τον εξωτερικό σιδερένιο κλωβό της σκάλας κινδύνου, η οποία είναι εν αχρηστία από τότε που άλλαξε ο νόμος πυρασφάλειας, καθότι αι σιδηροκατασκευαί πυρακτούνται. Οπότε, μεγάλο έξοδο υπήρξε η εκ των υστέρων κατασκευή μιας τσιμεντένιας αντίστοιχης εξωτερικής σκάλας, που πέρα από τα φράγκα, ροκάνισε και χώρο από τον ακάλυπτο, έτσι που χάθηκε η αισθητική ισορροπία μεταξύ του κτιρίου και του τοίχινου περίβολου, καθώς αφενός κόπηκαν αναγκαστικά οι δύο ευκάλυπτοι λόγω γειτνίασης επικίνδυνης σε περίπτωση πυρκαγιάς, και αφετέρου, η επίσης αναγκαστική μετάθεση της μεγάλης γκαραζόπορτας, κατέστησε απαιτητή την θυσία του μικρού υπαίθριου αμφιθεάτρου στο οποίο από την άνοιξη και μετά μέχρι, πολλές φορές, και τον Δεκέμβριο, αλλά και κατά τις γλυκές χειμωνιάτικες βραδιές είχαμε ωραίες συναυλίες – στη θέση του, σε όσο χώρο απέμεινε, ο επιστάτης έφτιαξε μια σιδερένια ψησταριά για τον καθημερινό μεζέ της μπύρας πριν η παρεούλα του πάνε στο σπίτι για το μεσημεριανό. Είναι καλούτσικη ψησταριά και μεγαλούτσικη – το Πάσχα χωράει και αρνί – δεν μπορείς όμως να την πεις και επαγγελματική, όπως κι εγώ δεν είμαι λογοτέχνης και δη επαγγελματίας, και φυσικό είναι που ήδη εξαντλήθηκα και βαριέμαι να περιγράψω το υπόλοιπο κτίριο – μην έχετε απαιτήσεις, ένας ευκαιριακός συγγραφέας είμαι και ούτε καν, παρόλο που εκνευρίζομαι, σχεδόν σα να θίγουν το σινάφι μου, όταν το γγρ το ακούω να το προφέρουν, ουκ ολίγοι πλέον, γκρ…


Τετάρτη, Ιανουαρίου 22, 2020

Νιππούρ


      Αυτό που δεν γνωρίζουμε στην σύγχρονη ψηφιακή επικοινωνία και στους παρεχόμενους από αυτήν συμβολισμούς αρέσκειας, τα λεγόμενα λάικ,  είναι το τι τελικά επικροτείται. Το κυρίως περιεχόμενο της ανάρτησης; Και αλήθεια ποιο είναι αυτό; Αν για παράδειγμα εγώ θεωρώ ότι είναι η μουσική μου, κάποιος άλλος θα μπορούσε να θεωρεί ότι είναι η συμπάθειά του που θα πρέπει να μου εκφράσει. Σε κάθε ανάρτησή μας, υπάρχει το ενδεχόμενο να μην περιέχεται τίποτε άλλο εκτός από την συμπάθεια που θα εκφραστεί. Μια συμπάθεια που ενδεχομένως εν τέλει καταδιώκει αυτόν που την εκφράζει, μιας και τις περισσότερες φορές με το λάικ του μας αποδίδει αυτό που μας χρωστάει και που θα του το ανταποδώσουμε κι εμείς, αφού τα λάικ ως επί το πλείστον και εν δυνάμει είναι, αν όχι γέφυρες αποστάσεων, τουλάχιστον προσωρινές αφέσεις. Και οι αφέσεις πάνε παρέα με τις αμαρτίες. Και οι αμαρτίες είναι παραλείψεις. Και οι παραλείψεις είναι ανθρώπινες, άρα συγχωρούνται.

      Οπότε, το να πω ότι αυτό το κομμάτι το έγραψα διερευνώντας την λειτουργικότητα των τετάρτων του τόνου ως διαβατικών φθόγγων σε ένα κατά τα άλλα απολύτως δωδεκαφθογγικό πλαίσιο, αν και απευθύνεται ειδικώς σε λίγους που μπορούν και ενδιαφέρονται να το κατανοήσουν, πέρα από άχρηστη πληροφορία για τους πολλούς, γενικώς ίσως ακουστεί σαν επαιτεία. Από την άλλη, μπορεί και να λειτουργήσει λυτρωτικά, μιας και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι αυτή καθαυτή η συγκεκριμένη τεχνική μουσική απόπειρα είναι που προσέλκυσε τα λάικ. Ακόμα χειρότερα, θα μπορούσε κάποιος, κι εγώ ο ίδιος,  να πιστέψει ότι το κομμάτι σε κάποιους άρεσε. Και εδώ έρχεται η επικουρία των πραγματολογικών στοιχείων που όταν περιλαμβάνονται στο λεγόμενο «σημείωμα για το έργο», πολλές φορές ενώ φαινομενικά εντείνουν, στην πραγματικότητα ακυρώνουν την ανάγκη ακρόασής του: Η Νιππούρ είναι η αρχαιότερη πόλη της Σουμερίας. Δεν υπήρξε ποτέ ιδιαίτερα σημαντικά ανεπτυγμένη πληθυσμιακά πόλη, πρωτεύουσα που λένε, αλλά την καλύπτει η αχλή του μύθου και θεωρείται λίκνο ενός πολιτισμού. Και λοιπόν;


Τρίτη, Ιανουαρίου 07, 2020

Κουρτέτο ξυλίνων πνευστών - παράδειγμα πολυφωνικής δωδεκάφθογγης σύνθεσης

Συνεχίζοντας το προηγούμενο ποστ μου για την μονοφωνική δωδεκάφθογγη σύνθεση παραθέτω ένα μικρό έργο που διαπραγματεύεται την πολυφωνία στο δωδεκάφθογγο.
Χρησιμοποιώ την ίδια σειρά με αυτήν της μονοφωνικής σύνθεσης Flauto Solo (οπότε ανατρέξτε στο προηγούμενο ποστ για να δείτε το matrix) και πάνω στην παρτιτούρα σημειώνω όσα είναι απαραίτητα για να κατανοηθεί η χρήση της κάθε μορφής σειράς.

Εδώ η παρτιτούρα.

Εδώ μια συμπυκνωμένη προσέγγιση για το δωδεκάφθογγο σε δύο μέρη μαζί με ασκήσεις.

Εδώ θα βρείτε το κλασικό βιβλίο του Ernst Krenek: Studies in Counterpoint Based on the Twelve Tone Technique (1940)

Εδώ ένα βοηθητικό εργαλείο για την κατασκευή matrix από ένα παλιότερο σχετικό ποστ σε ένα επίσης παλιό μπλογκ που παραλλήλως διατηρούσα.


Τρίτη, Δεκεμβρίου 31, 2019

Φλάουτο σόλο - παράδειγμα απλής δωδεκάφθογγης σύνθεσης


Μπορείτε να αρκεστείτε στην ακρόαση του κομματιού, μιας και έχω την διαβεβαίωση της φρίττουσας με κάθε μοντερνιστικό απόηχο του 20ού αιώνα μαθήτριάς μου, ότι «τελικά δεν ακούγεται και τόσο άσχημα». Τι να περιμένει κάποιος από ένα δωδεκαφθογγικό κομμάτι, ε; Ευχές για το Νέο Έτος;


Για όσους έχουν την περιέργεια, ή την διαστροφή για να διαβάσουν την ανάλυση ή και να κατεβάσουν την παρτιτούρα, μπορούν να συνεχίσουν...

 Η παρτιτούρα εδώ

ΑΝΑΛΥΣΗ
Το κομμάτι βασίζεται στην εξής σειρά:
P0    C-Ab-G-E-F#-C#-D-B-Bb-F-Eb-A

Εδώ βλέπετε τις σχέσεις τάξης των υψών και των αριθμών (pitch classes, pitch numbers), καθώς και τα  αντίστοιχα matrix:




Στο κομμάτι χρησιμοποιούνται επίσης (με σειρά εμφανίσεως) οι:
Ι9     A-C#-D-F-Eb-Ab-G-Bb-B-E-F#-C
R0   C-F#-Ab-C-D-F-E-A-G-Bb-B-Eb
RI3  Eb-A-G-D-C#-Bb-B-F#-Ab-F-E-C

Δηλαδή όπως μπορείτε να παρατηρήσετε χρησιμοποιώ αυτές που περιτειχίζουν το matrixΟπότε αξιοποιώ ένα χαρακτηριστικό στοιχείο που τις «δένει»: η τελευταία νότα της προηγούμενης μορφής-σειράς ταυτίζεται με την πρώτη της επόμενης, επιλογή που μου επιτρέπει να δημιουργήσω μία “μικροσύγχυση” για το πού αρχίζει και πού τελειώνει κάθε μια.

Στο Α μέρος, αργό και αφηγηματικό, διασπώ την βασική σειρά P0 για να δημιουργήσω μικρές φράσεις (μάλιστα μία από αυτές, την παραλλάσσω και την επαναλαμβάνω: μέτρα 9-10  και μέτρα 11-12) και περνώντας χωρίς διαχωρισμό στην επόμενη I9 συνεχίζω με παρόμοιο τρόπο με την R0 μέχρι το μέτρο 17, όπου η 4η και τελευταία μορφή-σειρά RI3 εμφανίζεται εξ αρχής διαχωρισμένη από τα προηγούμενα.

Στο Β μέρος, πιο κινητικό, εξακολουθώ την διάσπαση των σειρών, αλλά ένα χαρακτηριστικό στοιχείο του είναι ότι παρατάσσω τις νότες κατά διαδοχική τάξη ύψους προς την κατεύθυνση της φράσης, ανοδική ή καθοδική. Αυτό σταματάει από το μέτρο 32 μέχρι το τέλος, για να επέλθει ένας καθησυχασμός.

Στο C μέρος, το πιο ενεργητικό από τα τρία, χρησιμοποιώ υποσύνολα της P0 για να δημιουργήσω μια σειρά από πιο μινιμαλιστικές φράσεις με έντονο το στοιχείο της εμμονής που δημιουργούν την αίσθηση ενός υπό την ευρεία έννοια μεγάλου τρίλλου – στην χρήση των υποσυνόλων δεν έχει σημασία η σειρά των φθόγγων, μπορούν να γίνουν οιεσδήποτε αναδιατάξεις τους, απλώς συνηθίζεται η πρώτη εμφανιζόμενη διαδοχή είτε να είναι αυτή που έχουν στη σειρά, είτε να είναι μια αναδιάταξη με βάση την τάξη ύψους (pitch class) των φθόγγων. Από το 37 έως το 44, χρησιμοποιώ τις πρώτες τρεις νότες της P0. Το σημειώνω στο box Ν: 1-3 και παρομοίως για τα επόμενα. Κατόπιν 45 έως 53 (κορώνα) τις επόμενες τρεις (4, 5, 6) επαναλαμβάνοντας το προηγούμενο σχήμα. Στη συνέχεια (Νότες 7, 8, 9) χωρίς να αλλάξω το συνολικό ρυθμικό σχήμα αλλάζω φορά στην σχέση των υψών. Στο 62 φέρνω το τελευταίο υποσύνολο (10, 11, 12) με την αρχική φορά του σχήματος. Από το μέτρο 70 ξαναξεκινάω ένα πιο απλό παιχνίδι με τους φθόγους 1-4, μετά 4-7, μετά 7-10 και τέλος 10-12 για να περάσω σε μία μεγάλη καταληκτική φράση που χρησιμοποιεί αρχικά την διαδοχή των υπόλοιπων μορφών-σειρών μέχρι τα μέσα του μέτρου 81, όπου αρχίζει να επαναλαμβάνεται με διακοπές το τελευταίο τμήμα της RI3 ενώ σιγά-σιγά και αυτό αποδομείται μικραίνοντας όλο και περισσότερο, μέχρι να φτάσουμε στον βασιλέα του matix τη νότα Ντο (μη πιστεύετε αυτά που ισχυρίζονται για την ισονομία μεταξύ των φθόγγων στο δωδεκάφθογγο σύστημα .... η ανθρωπότης δεν αλλάζει τόσο εύκολα).

Μετά, γιατί όχι ένα da capo του Α.

Πριν αρχίσω και αφού τελειώσω ένα κομμάτι, πάντα θυμάμαι αυτό που μας έλεγε ο Θόδωρος Αντωνίου, ο δάσκαλός μας: «Τα συστήματα είναι για να υπηρετούν εμένα και όχι για να τα υπηρετώ».

Ο δωδεκαφθογγισμός, για μας, τώρα που είμαστε σε μεγάλη απόσταση από αυτόν, είναι μόνο ένα πλαίσιο, μια αφορμή. Οι καθιερωμένες τεχνικές του μπορούν κατά βούληση να διευρυνθούν – φαντασία να υπάρχει. Ενώ τα στερεότυπά του μπορούν και αυτά να ανατραπούν από το μουσικό αισθητήριο αρκεί η ανατροπή να λειτουργεί. Π.χ. ένα στερεότυπο είναι ότι χρησιμοποιούμε για αναδιάταξη μόνο υποσύνολα από κεφαλές μιας σειράς (τις 3 πρώτες νότες, ή τις 4, ή τις 6)... Εγώ στο C αναδιάταξα τριάδες και τετράδες όλης της P0  και κανείς δεν έπαθε τίποτα. Στην δεκαετία του ‘50 οι μουσικοκριτικοί και οι ακαδημαϊκοί θα με είχαν εξορίσει. Αυτό είναι το προνόμιο που παρέχει η απόσταση ... Ποιος ενδιαφέρεται για το αν μια μουσική που γράφεις έχει θεωρητική συνέπεια. Σημασία έχει να ακούγεται καλά και υπ’ αυτήν την έννοια, κάποια (νέα) θεωρητική συνέπεια θα έχει, απλώς ούτε εσύ που την έγραψες δεν την ξέρεις καλά-καλά… Καλά Φώτα, και προηγουμένως Καλή Χρονιά!


Παρασκευή, Νοεμβρίου 22, 2019

Κούραση


Αρχίζει να γίνεται πια κουραστικό. Από δω και πέρα, λέει, πρέπει να προσέχω. Δεν ξέρω πόσο πάει η χρέωση – το αυτόματο μήνυμα μας διευκρινίζει ότι είναι αντίστοιχη αυτού που χρεώνει ο κάθε πάροχος. Πάντως, είμαι ένας από τους υποψηφίους να καταγγελθούν στο 1143 (επίτηδες το έγραψα λάθος, για να γλιτώσω την καταγγελία – εκτός και αν το 1143 είναι κάποιος άλλος αριθμός για άλλου είδους επίσης καταγγελία).

Διαβάζω ότι μπορείς να φας και ξύλο, αν βρεθείς κάπου που τρώνε ξύλο όσοι βρίσκονται τυχαία ή επίτηδες εκεί. Αλλά είμαι πια αρκετά μεγάλος και αυτά τα ξέρω… Ποτέ δεν βρίσκομαι σε τέτοια μέρη, διότι από μικρός το ξύλο το φοβάμαι, παρότι αγαπώ και θαυμάζω ιδιαιτέρως τους ξυλουργούς, και η μυρωδιά του ξύλου καθώς μαστορεύεται, ιδίως αυτό που προορίζεται για μουσικά όργανα, με μεθάει. Θυμήθηκα τον μάστορα τον Σίμο Σκεντερίδη, στο υπογειάκι του που το ανεβοκατέβαινα, εικοσάρης, τα δύο τελευταία χρόνια του, εκεί γύρω στο ’82, πριν βγει στην σύνταξη. Με τα παλιά εργαλεία του πατέρα του που τά’ χε φέρει απ’ την Καππαδοκία, μαζί με τα παλιά ξύλα από κωνοφόρα … «αυτά όλα είναι ρουμάνικη ξυλεία, πάνω από 100 χρονώ. Τώρα που θα βγω στη σύνταξη, θα τα πουλήσω και θα είναι το εφάπαξ μου». Πριν κλείσει το μαγαζί, μου χάρισε, «για να με θυμάσαι», ένα ακόνι, ένα ροκάνι και ένα παλιό κομμάτι φιλέτο έλατο, «για καπάκι … αυτό θα βγάλει ωραίο ήχο, γιατί έχει ίσια και λεπτά νερά». Έχω ένα σάζι από τα χέρια του, σάζι με δούγιες – το είχε φτιάξει χωρίς καλούπι … «στον αέρα» όπως έλεγε. Κάθε μεσημέρι, κατά τις μία με μιάμιση ξετύλιγε μια λαδόκολλα με ελιές, ψωμί και τσιμένι για άλειμμα…

... Τώρα που έβαλα μπροστά, να πω ότι, ούτε την μουσική μου την θεωρώ κάτι, ούτε αυτά τα τάχα κείμενα που γράφω, ούτε επιχειρώ κάτι όταν γνωστοποιώ τα διάφορα “και καλά” καλλιτεχνικά που με αφορούν προσωπικώς (και κάποιες φορές και άλλα που προσωπικώς δεν με αφορούν, αλλά μου αρέσουν πάρα πολύ, όπως για παράδειγμα το “Sancta Maria, ora pro nobis” από το “Vespro della Beata Vergine” του Μοντεβέρντι). Ή μάλλον, κάτι επιχειρώ: να κάνω αυτό που κάνουν και πολλοί άλλοι. Γιατί; Επειδή το να κάνεις αυτό που κάνουν και οι πολλοί άλλοι, σε απαλλάσσει από την προσωπικότητά σου, η οποία είτε υφίσταται, είτε δεν υφίσταται, μετά ή άνευ παρρησίας, ωστόσο είναι υποχρεωτική, και κρίνεσαι αν την έχεις ή δεν την έχεις – έτσι λένε. Κουραστικό…


Παρασκευή, Σεπτεμβρίου 20, 2019

Εκ Χίου


Απ’ τα επιφωνήματα
πρέπει να βγήκε η μουσική.

Ω,
Ε,
Ρε.

Αυτά αφήνουν περιθώριο
ανάπτυξης μελωδημάτων,
κι όχι τα πιο σφιχτά,
τα επόμενα χαρμόσυνα:

Μαρία,
Γιώργη,
Ουρανία,
Δημητρό,
Βαλάντη,
Βαγγελία
Σεβαστούλα,
Μαρκέλε,
Ειρήνη,
Μπούλα,
Μιλτιάδη,
Στυλιανέ,
Τσουμπίδι,
Μπουμπού.

Κι είναι κι οι απ’ απέναντι
που μείνανε ψαράδες τα παιδιά τους:

«Έχει κολιοί, σαρδέλα,
μπακαλιάροι, προσφυγάκια
μπακαλιάροι πρόσφυγοι,
μένουλες».

Χωρίς αιτιατική.

οι παχουλές αναρτήσεις (όσο τις διαβάζετε τόσο παχαίνουν)