East West Celebration

Ένα κομμάτι για τον εορτασμό των 80στών γενεθλίων του δασκάλου μας Θόδωρου Αντωνίου, στις 10 Φλεβάρη 2015.

Το κομμάτι ήταν εμβόλιμο στην συναυλία της Beata Iwona Glinka, της σπουδαίας φλαουτίστας, που παρουσίασε  έργα του Θόδωρου Αντωνίου για σόλο φλάουτο ή με φλάουτο και άλλους συνδυασμούς. Στην ενορχήστρωση του κομματιού φρόντισα να συμπεριλάβω όλους τους μουσικούς που θα εμφανίζονταν εκείνη τη βραδιά, σύμφωνα με την παρότρυνση της Ιβόνας που είχε την ιδέα αυτού του κομματιού και μου έκανε την τιμή να μου προτείνει να το γράψω. Η παρουσίασή του είχε αρχικά σχεδιαστεί ως έκπληξη, όμως η έκπληξη ακυρώθηκε από το γεγονός κατά το οποίο ο δαίμων της πάντα ακριβούς διαμόρφωσης των ενημερωτικών φυλλαδίων και των αφισών της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών έδρασε προαναγγέλοντάς το. Δεν πειράζει - καλή καρδιά... το διασκεδάσαμε έτσι κι αλλιώς.

Ζητώ συγγνώμη από όποιον προσέξει ότι στους τίτλους του βίντεο το Goethe έχει γραφτεί Goete.

Αυτό ήταν το σημείωμά μου για το έργο στο πρόγραμμα:

EAST WEST CELEBRATION

Το έργο από τον τίτλο κιόλας ξεκινά ως μια αναφορά στην γραφή του δασκάλου μου, συνεχίζει με ένα δημοτικής υφής ευχετήριο τραγούδι και κλείνει με απόηχους της αρχής. Γράφτηκε με προτροπή της φίλης μου, της σπουδαίας φλαουτίστας Μπέατας Ιβόνας Γκλίνκα, για να παιχτεί ως έκπληξη στην συναυλία της που διοργανώνει η ΕΕΜ ανήμερα στα 80στα γενέθλια του Θόδωρου Αντωνίου. Βεβαίως, καθώς διαβάζετε αυτό το σημείωμα, κατανοείτε ότι η έκπληξη εξανεμίστηκε χάριν ενός ακριβούς εντύπου προγράμματος, ωστόσο η χειρονομία παραμένει και αποτελεί ελάχιστη πράξη ευγνωμοσύνης για τον ακαδημαϊκό, τον πρόεδρο της ΕΕΜ, τον σπουδαίο μαέστρο και συνθέτη και πάνω απ’ όλα αγαπημένο μας δάσκαλο που εδώ και 40 χρόνια με την προσωπική του δράση κατόρθωσε να αναπληρώσει κενά της εγχώριας μουσικής παιδείας, δημιουργώντας μιαν άτυπη μουσική ακαδημία, αναπτύσσοντας ένα δίκτυο συναυλιακών χώρων, προσελκύοντας εκλεκτούς μουσικούς στο Ελληνικό Συγκρότημα Σύγχρονης Μουσικής, γνωρίζοντάς μας όλα τα σημαντικά έργα του σύγχρονου ρεπερτορίου μέσα από τις ερμηνείες του και τις συναυλίες που οργανώνει, και αναθρέφοντας μια γενιά νέων συνθετών, φροντίζοντας παράλληλα να παρουσιάζει με τον αρτιότερο δυνατό τρόπο τα έργα τους και να τους μεταλαμπαδεύει ήθος.

Και αυτή ήταν η κριτική του πολύτιμου παρευρισκομένου για να συνεορτάσει Γιώργου Λεωτσάκου - παραθέτω το σχετικό με το έργο μου απόσπασμα από το Critics' Point και την κριτική του με τίτλο: 

Θόδωρος Ἀντωνίου, ἐτῶν 80: νὰ τὰ χιλιάσει! Ἔργα του γιὰ φλάουτο & 6 Νέοι Συνθέτες

7. ΧΑΤΖΗΜΙΧΕΛΑΚΗΣ, ΓΙΩΡΓΟΣ (γ. 1959): East West Celebration ἤγουν Ἀνατολιτικοδυτικὸς Πανηγυρισµός (2014), γιὰ φλάουτο, ὄµποε. κιθάρα, πιάνο, κρουστά (Μαξίµ Μανκόβσκι) βιόλα καὶ µεσόφωνο (Συγγενιώτου) ἀφιέρωµα τοῦ συνθέτου στὸ Θόδωρο Ἀντωνίου γιὰ τὰ 80ά του γενέθλια... Ἕνα δίπτυχο: α´µέρος, ὀνειρικὸ παιχνίδι ἠχοχρωµάτων, β´ µέρος, τονικότατο, ρυθµικότατο, φολκλορίζον µὲ εὔστοχη ὅµως κατακλεῖδα ὑποµνήσεις τοῦ α´ µέρους. Μὲ ἔκδηλη τὴν ἄµεσα ἀναγνωρίσιµη γραφὴ τοῦ ἀγαπητοῦ Χατζηµιχελάκη ὑπῆρξε γευστικότατη... ἠχητικὴ τούρτα γενεθλίων. 

4 Μικροτονικές Σπουδές για πιάνο

Το μικρό αυτό έργο το έγραψα το 2011.
Για να παιχτούν αυτές οι σπουδές θα πρέπει το πιάνο να "υποστεί" ένα ειδικό κούρδισμα. Δεδομένου ότι μια συναυλία δεν μπορεί να διαρκεί μόνο 4 λεπτά και κάτι, όσο δηλαδή διαρκούν αυτές οι σπουδές, θα πρέπει η αίθουσα να διαθέτει 2 πιάνα, έτσι ώστε το ένα να κουρδιστεί κατάλληλα μόνο και μόνο για την παρουσίαση αυτών των κομματιών. Μέχρι λοιπόν οι συνθήκες, οι οικονομικές μου, να επιτρέψουν κάτι τέτοιο, ας αρκεστούμε σε αυτή την μακέτα που μας προσφέρει ένα VST πιάνο το οποίο έχει μικροκουρδιστεί με το δωρεάν πρόγραμμα Scala. 

ESPERINON-ANATOLIKON το βίντεο της περσινής παράστασης

Έχω γράψει για την παράσταση εδώ
Ξεκινάει με το δικό μου μουσικό κομμάτι. Τελειώνει με το κομμάτι του Peter Verdonck.
Ευπρόσδεκτος ένας απρόσκλητος με κιθάρα, που η συμμετοχή του δεν προβλεπόταν στην παράσταση, ωστόσο όπως πληροφορήθηκα, είναι τακτικός "απρόβλεπτος" θαμών και μάλιστα παρεμβατικός σε διάφορα πολιτιστικά δρώμενα της Αμβέρσας....

Δύο έργα

Δείτε αυτή την συναυλία

Κουαρτέτο Φλάουτων
Δημοτικού Ωδείου Πετρούπολης

ΣΤΕΓΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ

Πετρούπολη
31-Γενάρη - 2014

Voices of Nagasaki - Wil Offermans

Το έργο Φωνές του Ναγκασάκι αποτελεί μέρος της σουίτας Dejima του Ολλανδού φλαουτίστα  και  συνθέτη. Γράφτηκε το 2001 με αφορμή τα 400 χρόνια φιλίας μεταξύ Ολλανδίας και Ιαπωνίας. Είναι εμπνευσμένο από την ιστορία και την ομορφιά της ιαπωνικής πόλης του Ναγκασάκι, όπως και από τη φύση που την περιβάλλει. Οι “τυχαίες φωνές” αναπαριστούν τις φωνές του παρελθόντος που εκφράζουν ευχαρίστηση, φόβο, αγάπη και γενικά την ανθρώπινη ζωή. 

Τhe Nutcracker-Ballet Suite op.71a P.I.Tchaikovsky (1840-93)

(Διασκευή για σύνολο φλάουτων)

-Dance of the reed pipes

-Dance of the sugarplum fairy

-Dance of the flowers

Η γνωστή σουίτα-μπαλέτο Ο Καρυοθραύστης που γράφτηκε το 1874, βασίστηκε σε ένα παραμύθι τού ρομαντικού συγγραφέα Hoffman. Μια σειρά χορών περιγράφουν την ιστορία του σπασμένου καρυοθραύστη που μεταμορφώθηκε σε όμορφο πρίγκιπα,  και τις περιπέτειες της Κλάρα στο μαγικό βασίλειο της Ζαχαρωτής Νεράιδας.

Νηνεμία - Παναγιώτης Πανάκος (σπουδαστής σύνθεσης, τάξη Γιώργου Χατζημιχελάκη)

Το έργο γράφτηκε τον Γενάρη του 2014 ειδικά για το κουαρτέτο φλάουτων του Ωδείου μας.  Ανήκει στο συνθετικό ύφος tintinnabular, όπου φωνές κινούμενες σε τριάδες φθόγγων εντός μιας τονικότητας αλληλοσυνοδεύονται. Το γενικότερο συνθετικό πλαίσιο είναι ο Μινιμαλισμός. Ο τίτλος Νηνεμία αναφέρεται στην κατάσταση της ψυχικής γαλήνης και μάλιστα ως δημιουργικού παράγοντα. 

Τhe Moldau (Vltava)

Bedrich Smetana (1824-84)

(Διασκευή για σύνολο φλάουτων)

O Μολδάβας που γράφτηκε το 1874 αποτελεί μέρος από τα 6 συμφωνικά ποιήματα του κύκλου My Fatherland. Πήρε το όνομά του από τον μεγάλο ποταμό της Τσεχίας. Η μουσική περιγράφει τη ροή του ποταμού από τις πηγές του στο Βοημικό δάσος, την πορεία του στις πεδιάδες και τα χωριά, το πέρασμά του από την πόλη της Πράγας μέχρι την σιωπηλή απομάκρυνσή του από το τοπίο.

Χειμωνιάτικη Εικόνα για 4 φλάουτα

Γιώργος Χατζημιχελάκης

Το έργο είναι το τρίτο μιας ανοικτής σειράς κομματιών για διάφορους συνδυασμούς οργάνων με τον γενικό τίτλο Χειμωνιάτικη Εικόνα. Γράφτηκε στις αρχές του Δεκέμβρη 2013 ειδικά για το κουαρτέτο φλάουτων του Ωδείου μας. Μια συμβολική χειμωνιάτικη ατμόσφαιρα αδράνειας και εσωστρέφειας ανατρέπεται αιφνιδίως στο μέσον του έργου από ένα γεμάτο δράση και ζωή γιορτινό στιγμιότυπο που βασίζεται στην μελωδία από τα βυζαντινά κάλαντα, και παρόλο που απορροφάται  εν συνεχεία στο αρχικό κλίμα, έχει προλάβει ωστόσο να του προσδώσει έμμεσα το στοιχείο της αναμονής για αλλαγή.  

Κλείσιμο της συναυλίας με δύο λαϊκά τραγούδια της Βραζιλίας σε διασκευή για τέσσερα φλάουτα, κιθάρα και κρούστα. 

Sanba di uma nota So - A.C.Jobim

Andre de Sapato Novo - A.Correa

Παίζουν

Στεφανία Κατσαρου – φλάουτο (καθηγήτρια ΔΩΠ)

Βικτωρία Αθανασοπούλου - φλάουτο (πτυχιουχος ΔΩΠ)

Θοδωρής Παπιώτης - φλάουτο (σπουδαστής ΔΩΠ)

Κωσταντίνα Φαλιέρα - φλάουτο (σπουδάστρια ΔΩΠ)

Γιώργος Αναγνωστόπουλος - κιθάρα (πτυχιούχος ΔΩΠ)

Nέστωρ Δρούγκας - καχόν (καθηγητής ΔΩΠ)

Συμμετέχουν μέλη της Χορωδίας του Δημοτικού Ωδείου Πετρούπολης υπό την διδασκαλία και καθοδήγηση της Έρης και της Ροδούλας Χαρδαλή.

Το Κουαρτέτο Φλάουτων του Δημοτικού Ωδείου Πετρούπολης ιδρύθηκε με πρωτοβουλία της καθηγήτριας φλάουτου Στεφανίας Κατσαρού το 2013 με στόχους: την ανάδειξη του φλάουτου,  την μουσική ολοκλήρωση των τελειόφοιτων σπουδαστών του Ωδείου, καθώς και την συχνή συμμετοχή μέσω ενός ευέλικτου μουσικού σχήματος στην πολιτιστική ζωή της Πετρούπολης. Στο μικρό διάστημα από τον Ιούνιο έως τώρα έχει δώσει συναυλίες στην Πλατεία Ηρώ, στο Θέατρο Πέτρας καθώς και συμμετείχε στην εκδήλωση για τα εγκαίνια της Στέγης Πολιτισμού Γιάννης Ρίτσος. 

"Εσπερινόν / Ανατολικόν" στην Αμβέρσα

Γνωριστήκαμε με τον Γιάννη Παπαδόπουλο μέσω του ίντερνετ. Η γνωριμία μας σύντομα έφτασε στο να μου προτείνει (ή μάλλον να προτείνουμε ο ένας στον άλλο) να γράψω ένα κομμάτι με θέμα το Κύριε Ελέησον για ένα Happening, στην Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών της Αμβέρσας.

Κύριε Ελέησον Ανατολικόν, διότι θα παιχτεί διαδοχικά με το Εσπερινόν  που συνέθεσε ο Peter Verdonck, βασισμένο στο Kyrie eleison από την Missa Pappae Marcelli  του Παλεστρίνα. Το δικό μου βασίζεται στο παραδοσιακό γνωστό τοις πάσι, που ακούγεται στις εκκλησιές μας - πιστεύω ότι κάτι θα θυμίσει σε όσους Έλληνες της Αμβέρσας βρεθούν στην εκδήλωση.

Η ιδέα του Γιάννη Παπαδόπουλου:
Μια γραμμή στο πάτωμα της αίθουσας θα συμβολίζει το όριο Ανατολής-Δύσης. Πάνω στην γραμμή θα κάθονται οι  μουσικοί: βαρύτονο σαξόφωνο, τσέλο, κοντραμπάσο. Οι μουσικοί κοιτώντας προς Δυσμάς, όθεν το κοινό -απέναντί τους - προς Ανατολάς, θα ερμηνεύσουν το Ανατολικόν Κύριε Ελέησον. Κατόπιν το κοινό θα περάσει την γραμμή-όριο, οι μουσικοί θα κάνουν μεταβολή, και κοιτώντας προς Ανατολάς, θα ερμηνεύσουν το Esperinon Kyrie Eleison, του Peter Verdonck.

Ο Πέτερ, με την διπλή ιδιότητα του ερμηνευτή και του συνθέτη, εποπτεύει τις μουσικές πρόβες - εγώ όπως πάντα στο Λεκανοπέδιο, μιμούμενος τον [σοφό] Σωκράτη.

Με επαγγελματισμό και προπάντων με ευαισθησία, ο Πέτερ (τον οποίο δεν γνωρίζω [ακόμα] προσωπικά) ηχογράφησε σε μία πρόβα το κομμάτι μου, και μάλιστα σε δύο εκδοχές, μίαν στο τέμπο που ορίζω στην παρτιτούρα, και μία πιο αργή, διότι έτσι του φάνηκε καλύτερο. Και μου τις έστειλε να ακούσω ποια προτιμώ. Οι ερμηνευτές, πάντα το λέω, τις περισσότερες, αν όχι όλες τις φορές, έχοντας ακονισμένο από την πράξη το αισθητήριό τους, όταν είναι καλοπροαίρετοι κάνουν τις πιο εποικοδομητικές ερμηνευτικές προτάσεις, αναδεικνύοντας το έργο. Φυσικά και προτίμησα την εκδοχή του Πέτερ ...

Από την πρόβα 14-Δεκεμβρίου 2013
Κύριε Ελέησον Ανατολικόν:

στο τέμπο της παρτιτούρας:


στο τέμπο που ένιωσαν ωραιότερα οι μουσικοί:

Το πρόβλημα με τους players διορθώθηκε. Παίζουν κανονικά.

Τρεις Χειμωνιάτικες Εικόνες

για να παρακολουθήσετε την παρτιτούρα επιλέξτε από τον player του YouTube "FULL SCREEN" και "HD"


ΧΕΙΜΩΝΙΑΤΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΙΙΙ
για 4 φλάουτα

ΧΕΙΜΩΝΙΑΤΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΙΙ
για κλαρινέτο και πιάνο

ΧΕΙΜΩΝΙΑΤΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ Ι
για φαγκότο και πιάνο

Modus Orientalis I

για φλάουτο και ηχητικό φόντο

φλάουτο: Στεφανία Κατσαρού

Modus Orientalis II

για όμποε, ήχους από πιάνο μέσα στις χορδές, wind chimes και ηλεκτρονικό φόντο

Modus Orientalis III για πιάνο

παραμετροποιημένος αυτοσχεδιασμός, μέσα και έξω από το πιάνο

Σουίτα .... πολυτελείας

Γιώργος Χατζημιχελάκης
Σουίτα για τσίμπελ  και τσέλο πάνω σε βαλκανικούς ρυθμούς.
Η σύνθεση με εξαίρεση το δεύτερο κομμάτι δεν είναι βασισμένη σε παραδοσιακές μελωδίες - το ρυθμικό πλαίσιο γνωστών βαλκανικών χορών γίνεται καμβάς για συνθετική πλοκή.
Ο δεύτερος χορός είναι βασισμένος σε μία καταγραφή του Μπέλα Μπάρτοκ που πραγματοποιήθηκε το 1936 κατά την περιοδεία του στη Μικρά Ασία (βιβλίο: Turkish Folk Music in Asia Minor).

τα μέρη:
1. Εισαγωγικός Χορός (τσάμικος)
2. Χαλαΐ Χαβαζί (σκοπός του σχοινιού)
3. Μπεράτι
4. Παϊντούσκα
5. Σέρβικο

Αγγελίνα Τκάτσεβα τσίμπελ (λευκορώσικο σαντούρι)
Κωνσταντής Σφέτσας τσέλο

ηχογράφηση από την πρώτη εκτέλεση σε συναυλία στο Ωδείο ATHENAEUM, 6 Μαρτίου 2012

για να παρακολουθήσετε την παρτιτούρα, τρέξτε το βίντεο και επιλέξτε:
 προβολή σε πλήρη οθόνη (Full Screen) και ανάλυση (resolution) 720p.

Δώρο από το Μινσκ

Γιώργος Χατζημιχελάκης 
Κοντσέρτο Φαντασία για Τσίμπελ (ρώσικο σαντούρι) και Ορχήστρα Εγχόρδων 
Παραγγελία της Ορχήστρας των Χρωμάτων (2000).

Αγγελίνα Τκάτσεβα, τσίμπελ
Κρατική Ορχήστρα της Δημοκρατίας της Λευκορωσίας
διεύθυνση: Ευγένιος Μπουσκόφ

ηχογράφηση από τη συναυλία στην μεγάλη αίθουσα της Φιλαρμονικής του Μινσκ, 27 Οκτωβρίου 2012.




Λίγο πριν την έναρξη της συναυλίας, το χιόνι ξεκίνησε να πέφτει πυκνό:

Φαντασία για πιάνο

Έγραψα ένα κομμάτι για πιάνο πριν από τρεις βδομάδες, λίγο πριν ξεκινήσει ο κύκλος των θερινών εξετάσεων στο Ωδείο, όπου για περίπου 15 μέρες επί 10 ώρες την ημέρα ακούω όλα τα παιδιά, από το πιο .... πεντάχρονο έως και τον επί διπλώματι. Ένας μάλλον light Γολγοθάς. Πάντως καλού-κακού πριν ξεκινήσω την ανάβαση, έχω αποκτήσει το συνήθειο να γράφω ένα κομμάτι, το οποίο όταν μετά 15 μέρες αναστηθώ θα μου θυμίσει ότι, εκτός από καλλιτεχνικός διευθυντής ωδείου, ίσως είμαι και συνθέτης.

Το κομμάτι είναι για την πιανίστα φίλη μου Χλόη. Ένα ενδιάμεσο αργόσυρτο μέρος σε ινδική ατμόσφαιρα περικλείεται από δύο πανομοιότυπες νεορομαντικές συμπληγάδες. Μέχρι να το μελετήσει και να το ερμηνεύσει η ίδια, το ακούτε από ένα εικονικό ηλεκτρονικό πιάνο. Αν θέλετε να παρακολουθήσετε την παρτιτούρα, πατήστε play, επιλέξτε FULL SCREEN και από τις ρυθμίσεις HD 720p.

ΕΥΦΟΡΙΑ

Κάτι μεταξύ computer music και μουσικού κολάζ. Γράφτηκε ως "προγραμματικός μετρονόμος" (όπως λέμε προγραμματική μουσική) για να στηρίξει το μινιμαλιστικό (ημιαλεατορικό) κομμάτι του Terry Riley "in C", όπως το παρουσίασε μια μικρή ομάδα σπουδαστών του Δημοτικού Ωδείου Πετρούπολης μαζί με καθηγητές, υπό την καθοδήγηση της καθηγήτριας φλάουτου Στεφανίας Κατσαρού, τον Ιούνιο του 2009 στο μικρό Θέατρο Πέτρας.

Άκουσα, μετά από καιρό, αυτό το προηχογραφημένο φόντο (tape συνηθίζαμε να το λέμε) και βρήκα ότι επιεικώς μπορεί να σταθεί αυτόνομα (ανεξάρτητα από τον λόγο για τον οποίο φτιάχτηκε), όχι ακριβώς ως μουσικό κομμάτι, αλλά ως παράπλευρο ακρόαμα ... για να κάνει κάποιος, ας πούμε, μια δουλειά του σπιτιού. Ταιριάζει νομίζω ηχοχρωματικά .... με το πλύσιμο πιάτων (το οποίο κατά παράδοξο τρόπο μου δημιουργεί ευφορία).

Χειμωνιάτικη Εικόνα

για φαγκότο και πιάνο

.... μέχρι να γίνει η ανθρώπινη ηχογράφηση, αρκούμαι και αρκεστείτε στα πειστικά VST όργανα της Garritan συνδυασμένα με αυθεντικούς ήχους multiphonics που κατέβασα από τον εξαιρετικό ιστότοπο της Leslie Ross για το φαγκότο, καθώς και με εσωτερικούς πιανιστικούς ήχους που διαμόρφωσα με μία δωρεάν VST εφαρμογή που κατασκεύασε και προσφέρει ο Tom Gersic

πατάτε play και επιλέγετε full screen και HD 720p για να παρακολουθήσετε την παρτιτούρα

Βυζαντινά κάλαντα ... για ορχήστρα δωματίου

Έγραψα αυτό το κομμάτι για τη μικρή συμφωνική ορχήστρα του Δημοτικού Ωδείου Πετρούπολης, που απαρτίζεται από σπουδαστές και τους καθηγητές τους και την οποία διδάσκει και διευθύνει ο μαέστρος και συνθέτης Φώτης Κουτζαγιώτης. Το κομμάτι βασίζεται στην παλιά παραδοσιακή μελωδία από τα Χριστουγεννιάτικα κάλαντα της Κωνσταντινούπολης. Η τεχνική γραφής του βασίζεται στην αντιστικτική επεξεργασία και στην ετεροφωνία. Οι δύσκολες τεχνικά γραμμές έχουν ανατεθεί στους καθηγητές και τους πολύ προχωρημένους σπουδαστές, ενώ απλούστερες γραμμές στους αρχάριους, πολλοί από τους οποίους είναι ακόμα μαθητές κατωτέρας.

Για να παρακολουθήσετε την παρτιτούρα με ευκρίνεια, πατάτε play και επιλέγετε προβολή σε 720p HD και προβολή σε πλήρη οθόνη.

Επίσης, για τις μέρες που έρχονται.... ακούστε και κατεβάστε μια συλλογή με παραδοσιακά κάλαντα από το Συγκρότημα Παραδοσιακής Μουσικής του Πρότυπου Μουσικού Κέντρου Πειραιά (έκδοση 1995)

ΕΝΔΟΧΩΡΑ για πιάνο

Ηχογράφηση της Α' εκτέλεσης από την συναυλία της 4ης Ιουνίου 2011 στην αίθουσα συναυλιών του Μουσικού Γυμνασίου Πειραιά. Ερμηνεύει ο Απόστολος Ντάρλας.

Μπορείτε να παρακολουθήσετε την παρτιτούρα ρυθμίζοντας την προβολή του βίντεο σε HD και βλέποντάς το σε πλήρη οθόνη

Η ενδοχώρα του πιάνου με τα πλούσια ηχοχρώματά της, παρότι δελεαστική, δεν απετέλεσε την βάση οργάνωσης αυτού του κομματιού. Αποτελεί μάλλον το επίχρισμα. Η σύνθεση είναι φθογγοκεντρική. Η οργάνωση του φθογγικού υλικού αποτελεί την βαθεία δομή του κομματιού. Η μορφή προκύπτει από μία σειρά επεισοδίων, που καθένα τους απαρτίζεται από μικρότερα προδιαγεγραμμένα συμβάντα -άλλοτε αυστηρά, άλλοτε πολύ χαλαρά οργανωμένα - τα οποία είναι αφορμές για παιχνίδι με βάση μικρές φθογγικές ομάδες (τεσσάρων-πέντε φθόγγων). Το παιχνίδι αυτό διεξάγεται σε προκαθορισμένες ανά επεισόδιο περιοχές του πιάνου, συμπαρασύροντας στις οργανωτικές ιδέες του και την ποικιλία ηχοχρωμάτων της ενδοχώρας του.

Το έργο γράφτηκε με παρότρυνση του φίλου συνθέτη και πιανίστα Απόστολου Ντάρλα και του είναι αφιερωμένο.

Καλή Χρονιά....

Χρόνια Πολλά.









Δώρο κασέτα... με ένα κλικ την ακούτε στο YouTube

ή την κατεβάζετε με κλικ εδώ

ΚΑΛΑΝΤΑ ΔΩΔΕΚΑΗΜΕΡΟΥ

 Εργαστήρι Παραδοσιακής Μουσικής

ΠΡΟΤΥΠΟΥ ΜΟΥΣΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ 1994-1999

στην παραγωγή συμμετέχουν παίζοντας και τραγουδώντας (όλοι τραγουδούν):

Σύλβια Κουτρούλη: νάι
Ζαχάρης Σπυριδάκης: κρητική λύρα

Περικλής Παπαπετρόπουλος: σάζι, βιολί

Χάρης Λαμπράκης: σουραύλι

Γιάννης Αρβανίτης: ταμπούρ, σάζι

Βασίλης Μπαραμπούτης: ταμπούρ, σάζι

Κάρολος Κουκλάκης: μπουλγαρί, κρητικό λαούτο

Κατερίνα Παπαδοπούλου: λάφτα

Στέλιος Κατσιάνης: στεριανό λαούτο

Κώστας Γράμπας: σάζι, γιαλί ταμπούρ

Γιώργος Χατζημιχελάκης: ούτι

Θεοδώρα Βάρσου: μικρά κρουστά

Βαγγέλης Καρίπης: κρουστά

καλλιτεχνική διεύθυνση: Γιώργος Χατζημιχελάκης

επιμέλεια παραγωγής: Κώστας Γράμπας

ηχογράφηση: Βαγγέλης Κατσούλης 

παραγωγή: Πρότυπο Μουσικό Κέντρο Πειραιά, 1994

Η κασσέττα κυκλοφόρησε τον Δεκέμβρη του 1994, σε 1000 αντίτυπα, που διανεμήθηκαν δωρεάν αντί Χριστουγεννιάτικου δώρου

 προς τους σπουδαστές του Ωδείου από το Πρότυπο Μουσικό Κέντρο Πειραιά και από το Δήμο Πειραιά .

Η ιδέα αυτού του είδους παραγωγής και διάθεσης ήταν του Γιώργου Κουρουπού.

περιεχόμενα (τα ακούτε καθένα χωριστά, κλικάροντας στον αντίστοιχο τίτλο)

ΚΑΛΑΝΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

1. Βυζαντινά…………….τραγουδά η Θεοδώρα Βάρσου

2. Μ.Ασίας….……………τραγουδά ο Γιάννης Αρβανίτης

3. Θράκης…………………χορωδιακό

4. Μωριά………………….χορωδιακό

ΚΑΛΑΝΤΑ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ

5. Βυζαντινά…………….τραγουδούν ο Γιώργος Χατζημιχελάκης, ο Γιάννης Αρβανίτης και Χορωδία

6. Ρόδου…………………..τραγουδά η Κατερίνα Παπαδοπούλου

7. Κρήτης………………....χορωδιακό

8. Ικαρίας………………….χορωδιακό

9. Μακεδονίας………….χορωδιακό

ΚΑΛΑΝΤΑ ΦΩΤΩΝ

10. Πάτμου……………….τραγουδούν: Γιάννης Αρβανίτης, Γιώργος Χατζημιχελάκης, Βασίλης Μπαραμπούτης, Κώστας Γράμπας, Θεοδώρα Βάρσου

Το Εργαστήρι Παραδοσιακής Μουσικής δημιουργήθηκε το 1994 στο Πρότυπο Μουσικό Κέντρο Πειραιά (Π.Μ.Κ.Π.) ως εκπαιδευτικός τομέας του και παράλληλα ως καλλιτεχνικός χώρος μουσικής έρευνας και δημιουργίας, διατηρώντας εξ αρχής ένα μόνιμο καλλιτεχνικό σχήμα, το "Συγκρότημα Παραδοσιακής Μουσικής Π.Μ.Κ.Π.", που αργότερα, το 1997, μετονομάστηκε σε "Άστρο της Αυγής". Λειτούργησε έως και τον Ιούνιο του 1999 και καταργήθηκε ως αποτέλεσμα της συρρίκνωσης που επεβλήθη στο Π.Μ.Κ.Π. μέσα στα πλαίσια της εφαρμογής από την τότε δημοτική αρχή μιας πολιτικής «οικονομικής ανταποδοτικότητας», η οποία οδήγησε έκτοτε συνολικά το Π.Μ.Κ.Π. σε μαρασμό. Καλλιτεχνικός διευθυντής του Π.Μ.Κ.Π., στα 5 χρόνια της ακμής του, διετέλεσε ο Μιχάλης Γρηγορίου. Την ίδια περίοδο την καλλιτεχνική διεύθυνση του τομέα Κλασσικών Σπουδών είχε ο Γιώργος Κουρουπός, του Εργαστηρίου Τζαζ Μουσικής ο Γιάννης Σταυρόπουλος, και του Εργαστηρίου Παραδοσιακής Μουσικής ο Γιώργος Χατζημιχελάκης (που εκτελούσε παράλληλα χρέη και υποδιευθυντή του Π.Μ.Κ.Π.).

Όλοι όσοι συμμετέχουν στην ηχογράφηση των Κάλαντων Δωδεκαημέρου, υπήρξαν καθηγητές του Εργαστηρίου, με εξαίρεση τον Χάρη Λαμπράκη (σουραύλι) που τότε ήταν σπουδαστής του.

άλλοτες όταν εκούρσευαν

CD δώρο

ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΑΤΖΗΜΙΧΕΛΑΚΗΣ
Άλλοτες όταν εκούρσευαν
Ανασυνθέσεις κοσμικής μεταβυζαντινής
μουσικής 16ου και 17ου αιώνα
από αγιορείτικα χειρόγραφα
ΠΑΡΑΓΩΓΗ: ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΩΔΕΙΟ ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗΣ 2006

Ορχήστρα:
Αγγελίνα Τκάτσεβα: σαντούρι, Χάρης Λαμπράκης: νέι
Στρατής Ψαραδέλλης: λύρα πολίτικη, Γιώργος Χατζημιχελάκης: ούτι, πολίτικο λαούτο, ταμπουρά Νέστωρ Δρούγκας: κρουστά (μπεντίρ, ρεκ, ζαρπ, νταϊρέ, κουτάλια, ζύγια, κάσα)
Φωνές:
Σπυριδούλα Μπάκα, Γιάννης Αρβανίτης, Κώστας Γράμπας, Δημήτρης-Αριστόβουλος Μαστροσπύρος, Γιώργος Χατζημιχελάκης
Ηχοληψία: Σωτήρης Παπαδόπουλος,
studio Στέντωρ, Πετρούπολη.







συνοπτικά

Στην ανάρτηση αυτή, όσο το επιτρέπει ο χώρος, γίνεται μια προσπάθεια να δοθούν οι απαραίτητες πληροφορίες που θα βοηθήσουν τον ακροατή να προσεγγίσει ιστορικά, φιλολογικά και μουσικολογικά την εποχή των τραγουδιών της συλλογής. Για τους ερευνητές περιορίζομαι σε κάποιες πολύ γενικές αναφορές, που αφορούν κυρίως στην προσωπική μου ματιά στο θέμα. Παραπέμπω κάθε ενδιαφερόμενο στην βασική του θέματος βιβλιογραφία, απ’ όπου μπορεί να διεισδύσει βαθύτερα σε ό,τι τον ενδιαφέρει.

ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΜΑΖΑΡΑΚΗ:
«ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ ΑΠΟ ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΑ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΑ»
Εκδόσεις ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΝΑΚΑΣ, ISBN 960-290-192-6
BERTRAND BOUVIER
«ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΑΠΟ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΙΒΗΡΩΝ»
Έκδοση ΜΟΥΣΙΚΟΥ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ (Μέλπως Μερλιέ), Αθήνα 1960.

ΟΙ ΤΙΤΛΟΙ ΤΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ


1. Θλίβει με τούτος ο καιρός, τραγούδι: Δ.Α. Μαστροσπύρος, 06΄.10΄΄
2. Τ’ αηδόνια της Ανατολής, τραγούδι: Σ.Μπάκα, 07΄.19΄΄
3. Όλοι τα σίδερα βαστούν, τραγούδι: Γ.Αρβανίτης, 04΄.49΄΄
4. Κάλεσμα κάμνει ο βασιλιάς, τραγούδι: Γ.Χατζημιχελάκης, χορωδία 06΄.15΄΄
5. Εις τα ψηλά παλάτια, τραγούδι: Γ.Χατζημιχελάκης, 03΄.08΄΄
6. Όταν λαλήση ο πετεινός, τραγούδι: Γ.Αρβανίτης, 03΄.44΄΄
7. Όλα τα Δωδεκάνησα, τραγούδι: Σ.Μπάκα, 04΄.37΄΄
8. Θωρείς τον τόν αμάραντο, τραγούδι: Σ.Μπάκα, 05΄. 18΄΄
9. Άλλοτες όταν εκούρσευαν, τραγούδι: Γ.Χατζημιχελάκης, 05΄.32
10. Άγριον πουλί μερώθου μου, τραγούδι:
Α.Δ.Μαστροσπύρος, Γ.Χατζημιχελάκης, Κ.Γράμπας, Γ.Αρβανίτης, 06΄.29΄΄
11. Διώχνεις με μάνα, διώχνεις με τραγούδι: Σ.Μπάκα, 05΄.43΄΄
12. Εις σε ψηλά βουνά, τραγούδι: Γ.Αρβανίτης, Κ.Γράμπας, χορωδία, 06΄.08΄΄



Τα τραγούδια και οι στίχοι
Περιλαμβάνονται μόνον οι στίχοι που έχουν τραγουδηθεί και λίγα απαραίτητα ερμηνευτικά.

1.Θλίβει με τούτος ο καιρός (Μονής Ιβήρων, χφ 1203)



Θλίβει με τούτος ο καιρός, λυπεί με ο χρόνος τούτος,
οι μήνες όλες πταίγουν με κι όλες οι εβδομάδες
και τι να γεν’ ο ταπεινός και τι να ποίσ’ ο ξένος.
Γυρεύω φίλον καρδιακόν να με παρηγορήση
και δεν ευρίσκω ΄δε τινάν, μα τι να γεν’ ο ξένος.
Επήρα στράτα της αυγής κι η στράτα οδηγεί με,
εις περιβόλι μ’ έβγαλεν μυριοφυτεμένον.
Κι εκ των δενδρών τον μυρισμόν κι από την ηδονήν των
Εκιλαδούσαν τα πουλιά κι όλος ανεκουφίστην.
Κι ένα πουλί καθέζετο κι εμένα παρηγόρα……..

ποίσ’: ποιήσω, ΄δε: ουδέ,

2.Τ’ αηδόνια της Ανατολής (Μ. Ιβήρων, χφ 1203 & Μ. Ξηροποτάμου, χφ 262)



Τ’ αηδόνια της Ανατολής και τα πουλιά της Δύσης,
στου Φιλαδέλφου τον βουνόν, στου Φιλαδέλφου τ’ όρος
για συναχθήτε μιαν μεριάν να ποίσω περιβόλι
να κόψω μήλον της φιλιάς, κυδώνι της αγάπης,
δαμάσκηνον με το κλαδί, σταφύλι με το κλήμα.

Φιλάδελφος: δεν πρόκειται περί τοπωνυμίου, «φιλάδελφος» στην χιακή και κρητική διάλεκτο, αλλά και σε πολλά νησιά του αιγαίου ονομάζεται ο γυπαετός.

3.Όλοι τα σίδερα βαστούν (Μονής Ιβήρων, χφ 1203)



Όλοι τα σίδερα βαστούν κι όλοι στην φυλακή είναι
κι ο ταπεινός ο Κωνσταντής δεν ημπορεί ‘πομένει,
γιατ’ είν’ τα σίδερα βαριά κι η φυλακή κλεισμένη.
- Χριστέ, να ‘ρράγη η φυλακή, να τσακιστούν οι θύρες,
να ‘πέφταν και τα σίδερα να έβγαινε ο καλός μου,
να έβγαινεν ο Κωνσταντής ο πολυαγαπημένος,
πόχω καιρόν να τον ιδώ, χρόνους να του μιλήσω.

4.Κάλεσμα κάμνει ο βασιλιάς (Μονής Ιβήρων, χφ 1203)



Κάλεσμα κάμνει ο βασιλιάς, κάλεσμα κάμνει αφέντης,
κι όλους τους άρχοντες καλεί κι όλον τ’ αρχοντολόγι.
Ήτον και πρωτοκαλεστής ο Διγενής Ακρίτης.
Εκάλεσεν ο Διγενής την Ευδοκιά στον γάμον:
«Έλα και συ κυρά Ευδοκιά, στου βασιλέως τον γάμον»……

5.Εις τα ψηλά παλάτια (Μονής Ιβήρων χφ 1203)



Εις τα ψηλά παλάτια,στα ‘μορφα βουνά
χήρας υιός σταβλίζει τρι’ άλογα γοργά
τον Μαύρον και τον Γρίβον και τον Πέπανον

6.Όταν λαλήση ο πετεινός (Μονής Ιβήρων χφ 1203)



Όταν λαλήση ο πετεινός κι οι εκκλησιές σημαίνουν
μάνα υιόν εστόλιζε να πα να μεταλάβη,
να μεταλάβη μια βολά, να μεταλάβη δύο,
να μεταλάβη τρεις βολές, να σώσει την ψυχή του.
Ομπρός υπάγ’ η μάνα του, ξοπίσω η αδερφή του
στη μέση υπάγει ο νιούτσικος σαν μήλο μαραμένο.

7. Όλα τα Δωδεκάνησα (Μονής Ιβήρων χφ 1203)

Μπαρμπαρόσα

Όλα τα δωδεκάνησα στέκουν αναπαμένα
κι η Πάρος η βαριόμοιρη στέκεται αποκλεισμένη.
Κι όσοι την ξεύρουν κλαίουν την κι όλοι τηνε λυπούνται,
Μα σαν την κλαίγ’ η Δέσποινα κανείς δεν τήνε κλαίγει:
«Πάρο, και τι σου ωργίστηκεν αυτός ο Παρπαρούσος;»
Δευτέρα μέρα πρόβαλε τα κάτεργα στην Πάρο,
άλλοι λέγουν Βενέτικα, άλλοι τ’ Ανδρέα Δόρια.

Παρπαρούσος: ο Τούρκος ναύαρχος Χαϊρεντίν, ο επιλεγόμενος «Μπαρμπαρόσα», λεηλάτησε την Πάρο στα 1537
Ανδρέα Δόρια: Andrea Doria,φημισμένος Γενουάτης τυχοδιώκτης, στην υπηρεσία του Ισπανού βασιλέα Καρόλου του Ε΄, πολεμούσε τους Τούρκους από το 1534.





8.Θωρείς τον τον αμάραντο (Μονής Ιβήρων χφ 1203)



- Θωρείς τον τον αμάραντον πώς κρέμεται στο βράχο
και τρων τον τ’ άγρια πρόβατα κι αλησμονούν τ’ αρνιά τους;
Κι απ’ αυτόν έφαγα κι εγώ κι απαλησμόνησά σε.
- Ειπέ μου, πού έπιες το νερόν και πού έφας το βοτάνι;
- Στην Άρταν έπια το νερόν, στην Κύπρον το βοτάνι,
κι ανάμεσα στον Γαλατάν απαλησμόνησά σε.

9.Άλλοτες όταν εκούρσευαν (Μονής Ιβήρων χφ 1203)

πρόσφυγες από κούρσεμα (από χειρόγραφο του 16ου αιώνα)

Άλλοτες, όταν εκούρσευαν οι Τούρκοι την ταπεινήν την Πόσναν

και του Πογδάνου τον υιόν επήρασιν οι Τούρκοι.
Την μάνα του στην ξενιτειάν γράφει γραφήν και στέλνει.

Πόσναν: Μπόσνα (Βοσνία).
Πογδάνου: Bogdan τουρκιστί ο Μολδαβός, το όνομα το έφεραν πολλοί ηγεμόνες της Μολδαβίας. Το «Π» εδώ είναι μάλλον ορθογραφικό για να αποδώσει ένα ελαφρύ μπ της τουρκικής. Η άλωση της Μπόσνας έγινε το 1463. Πρόσωπα που μπορεί να σχετίζονται με «του Πογδάνου τον υιόν» είναι, είτε ο Σιγισμούνδος, γιος του τελευταίου βασιλιά της Βοσνίας Στεφάνου Τομάσεβιτς είτε, δια του συμφυρμού, ο γιος του Πογδάνου του Β΄ Στέφανος ο Καλός, βασιλιάς της Μολδαβίας (1449-1451)



10. Άγριον πουλί μερώθου μου (Μονής Ιβήρων χφ 1203)



Άγριον πουλί, μερώθου μου και γένου μερωμένον,
ω χρυσόν, ω χρυσόν πουλί,
Πουλί, μηδέν φουμίζεσαι και δεν ψηλοκρατιέσαι,
μη δης, πουλί, τον θάνατον στου κυνηγού τα χέρια
και τα χρυσά σου τα πτερά οι κάμποι τα γεμίσουν.
Πουλί, κατέβα σε κλαδί και ‘σέβα ‘ς περιβόλι
Να σε ποτίζω κρύον νερόν, να σε ποτίζω μόσχον.

μερώθου: ημέρωσε,
φουμίζεσαι: φημίζεσαι,
‘σέβα ‘ς: μπες σε

11. Διώχνεις με μάνα, διώχνεις με (Μονής Ιβήρων χφ 1203)



Διώχνεις με, μάνα, διώχνεις με, κι εγώ πηγαίνει θέλω,
να κάμης χρόνο να με ιδής και δυο να με συντύχης,
να κάμης τρεις και τέσσερεις να κάτσης μετ’ εμένα.
«Μηνά ‘δετε, διαβάτες μου, τον υιόν μου εις τα ξένα;».
«Αν δήτε τη μανίτσα μου, μηδέν με μολογήτε».

12. Εις σε ψηλά βουνά (Μονής Ξηροποτάμου χφ 262)



Εις σε ψηλά βουνά, εις όρος χιονισμένον
Κάθεται ν-αϊτός στα χιόνια μαργωμένος
Και περικαλεί τον ήλιο ν’ ανατείλει.
«Ήλιε μου ανέτειλε να λειώσουσιν τα χιόνια,
πώς εμάργωσα δεν ημπορώ πετάξω.»

μαργωμένος: ξυλιασμένος, κοκκαλιασμένος απ’ το κρύο


Τα χειρόγραφα, ο γραφέας, η μουσική γραφή

γλέντι (από γραβούρα του 17ου αιώνα)

Στην παρούσα μουσική έκδοση έχουν περιληφθεί έντεκα από τα δεκατρία τραγούδια , του χειρογράφου 1203 της Μονής Ιβήρων, που έφερε στο φως ο φιλόλογος Σπυρίδων Λάμπρος το 1880, ενώ περιλαμβάνονται και δύο από τα τρία τραγούδια από το χειρόγραφο 262 της Μονής Ξηροποτάμου που εντόπισε, μελέτησε και καταλογογράφησε πρώτος ο μουσικολόγος Γρηγόριος Στάθης το 1975. Το τραγούδι 2 του cd «Τ’ αηδόνια της ανατολής» απαντάται και στις δύο συλλογές.
Αξίζει να σημειωθεί, ότι τα χειρόγραφα των τραγουδιών του κώδικα της Μονής Ιβήρων, ο Σ. Λάμπρος τα ανακάλυψε όταν, περιεργαζόμενος ένα «Κρατηματάριο»* του 17ου αιώνα, το εξώφυλλο (στάχωμα) του βιβλίου «έσπασε» και αποκολλήθηκαν τα φύλλα χαρτιού που το αποτελούσαν. Τα φύλλα αυτά περιείχαν δεκατρία τραγούδια, μάλλον προχειρογραμμένα, και αυτός είναι και ο λόγος που ο γραφέας του «Κρατηματαρίου» τα χρησιμοποίησε για να φτιάξει εξώφυλλο.
Ο γραφέας του «Κρατηματαρίου» αυτοπαρουσιάζεται σημειώνοντας στο χειρόγραφο:
«το παρόν κρατηματάριον εγράφη δια χειρός εμού Αθανασίου του ευτελούς του και ιερομονάχου λίαν αμαθούς. Εκ πόλεως Θεσσαλονίκης το γένος αθηναίος. Το επίκλην Καπετάνος εκ της Μονής των Ιβήρων. Και οι αναγινώσκοντες αυτό εύχεσθε υπέρ εμού και μη καταράσθε δια το έχειν εν αυτώ ου μικρά σφάλματα».
Ο B.Bouvier θεωρεί ότι πίσω από αυτήν την ταπεινόφρονα αυτοπαρουσίαση κρύβεται ο μουσικολογιώτατος Αθανάσιος μοναχός, ή Αθανάσιος ιερομόναχος, ή Αθανάσιος Ιβηρίτης του οποίου συνθέσεις απαντώνται σε χειρόγραφες συλλογές του 18ου και 19ου αιώνα, αιώνες αναγνώρισης της συνθετικής του αξίας. Και κατά τον B.Bouvier, ο Αθανάσιος είναι και ο (κατα)γραφέας της συλλογής των 13 τραγουδιών.
Η συλλογή του Αθανασίου, είναι ιδιαίτερα σημαντική επειδή δεν περιορίζεται στην απλή καταγραφή των στίχων, όπως συμβαίνει σε παλαιότερες συλλογές του 15ου και 16ου αιώνα, αλλά παραδίδει και το μουσικό κείμενο. Η ποικιλία ύφους των τραγουδιών τόσο σε περιεχόμενο, γλώσσα, μετρική, όσο και σε μουσική φόρμα προσδίδει στη συλλογή την αξία μιας ανθολογίας. Προσωπικά, δεν αποκλείω διόλου το ενδεχόμενο κάποια από τα τραγούδια αυτά να είναι αυθεντικές καταγραφές όπως π.χ. το τραγούδι 7 «Όλα τα δωδεκάνησα», ενώ κάποια άλλα, όπως το 1 «Θλίβει με τούτος ο καιρός» να είναι συνθέσεις του Αθανασίου πάνω σε δικούς του ή προϋπάρχοντες στίχους ή έστω μουσικές διασκευές παλαιοτέρων μελών. Ούτως ή άλλως, πιστεύω, ότι η μουσική σημειογραφία που χρησιμοποιεί ο Αθανάσιος, όντας σημειογραφία προορισμένη να υπηρετεί το εκκλησιαστικό μουσικό ύφος, θα πρέπει να έφερε τον Αθανάσιο πολλές φορές σε αμηχανία, καθώς προσπαθούσε με αυτήν να καταγράψει κοσμική μουσική, ή έστω μια μουσική που αφίσταται του εκκλησιαστικού ύφους. Αυτό φαίνεται και από το γεγονός ότι προσπαθώντας να αποδώσει τον ρυθμό «συνάζει» τα σημαδόφωνα, είτε με λιγοστά βασικά κόκκινα συνάγματα, είτε με την αντιστοίχιση τους σε συλλαβές, αξιοποιώντας παράλληλα την ρυθμική σημασία που μπορεί να προσδώσει η οριζόντια και κατακόρυφη κατανομή των σημαδιών πάνω από μία συλλαβή, γεγονός που εύστοχα εντοπίζει και η Δέσποινα Μαζαράκη. Υπ’ αυτήν την έννοια η μουσική σημειογραφία του Αθανασίου σε αυτή τη συλλογή, θα πρέπει να θεωρηθεί ως μια προσπάθεια απλουστευτικής προσαρμογής της παλαιότερης μουσικής σημειογραφίας του Κουκουζέλη στις ανάγκες του «εξωτερικού» (μη εκκλησιαστικού) μέλους. Και συνολικά μπορούμε να πούμε ότι οι αδυναμίες ή έστω οι δυνατότητες του σημειογραφικού συστήματος αυτού, έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στην όλη μουσική καταγραφή των μελών. Μοιάζει, δηλαδή, λιγότερο η σημειογραφία να προσαρμόστηκε στις απαιτήσεις του μέλους και περισσότερο το μέλος στις δυνατότητες της σημειογραφίας.

*Κρατηματάριο: συλλογή εκτεταμένων περίτεχνων μελών που η μορφολογική ανάπτυξή τους βασίζεται σε οργανικές φόρμες

Το μουσικό ύφος της εποχής και η σύγχρονη αισθητική ματιά

χορός στην Πάρο (γκραβούρα του 17ου αιώνα)

Θεωρώ, ότι τα τραγούδια αυτά, πλην ίσως του «Όλα τα δωδεκάνησα» και του «Όταν λαλήσει ο πετεινός», που μοιάζουν περισσότερο ιδιωματικά, τα τραγούδια αυτά λοιπόν, έχουν μεγάλη εγγύτητα ύφους με το καλούμενο αραβοπερσικό. Ο όρος «αραβοπερσική μουσική», σημαίνει ό,τι και οι όροι «εξωτερικόν μέλος» ή «θύραθεν μουσική» για τους Βυζαντινούς, σχετιζόμενος όχι μόνον με την επίσημη λόγια κοσμική μουσική, αλλά και την λόγια οθωμανική ποίηση. Δεν θα πρέπει δε να μας παραπλανά ο όρος και να θεωρήσουμε ότι το ύφος αυτό είναι κάτι ξένο προς την ελληνική μουσική παράδοση. Είναι ένας όρος που αναφέρεται στο ύφος της επίσημης αυλικής μουσικής, μουσικού είδους παλαιάς καταγωγής, με βάσεις θεωρητικές στην αρχαιοελληνική μουσική, που έζησε παράλληλα με την εκκλησιαστική μουσική στην πολυεθνική εποχή του Βυζαντίου και κληροδοτήθηκε στην επίσης πολυεθνική μεταβυζαντινή Οθωμανική εποχή, καλλιεργούμενο από Έλληνες, Αρμένιους, Εβραίους, Πέρσες και Τούρκους μουσικούς, οι οποίοι ήσαν μεταξύ των σε έντονο ανταγωνισμό, όπως μαρτυρεί η σχετική ιστορική παράδοση - και σε ανταγωνισμό βρίσκονται οι διάφορες μουσικές πιάτσες όταν υπηρετούν κατά βάση το ίδιο είδος. Αυτό το είδος-ύφος που οι ομοεθνείς μας θεωρητικοί συγγραφείς του 18ου και 19ου αιώνα (Κύριλλος Μαρμαρηνός, Στέφανος Δομέστιχος, Παναγιώτης Κηλτζανίδης) ονομάζουν ταυτόχρονα «εξωτερικό μέλος» και «αραβοπερσική μουσική» είναι ουσιαστικά η επίσημη κοσμική μουσική. Αυτό το είδος μουσικής ακτινοβολεί και οι τοπικές δημοτικές παραδόσεις επηρεάζονται από αυτό. Θα πρέπει αυτήν την εποχή να μάθουμε να την βλέπουμε να μοιάζει περισσότερο με την δική μας, όπου έχουμε μια διεθνώς αποδεκτή «μαζική» μουσική κουλτούρα και τις ιδιαίτερες εθνικές μουσικές.
Με αυτή τη ματιά, ενορχήστρωσα τα κομμάτια, και σαφώς προσανατόλισα το ύφος του παιξίματος των οργάνων. Περιόρισα την ορχήστρα στα όργανα εποχής (σαντούρι, νέι, λύρα, ταμπουράδες, κρουστά), αλλά δεν αισθάνθηκα διόλου δεσμευμένος ως προς την κατακόρυφη μουσική δομή, καθώς και την ηχοχρωματική ποικιλία που μπορεί να γεννηθεί από διάφορες τεχνικές παιξίματος, ακόμα και αν αυτές δεν θεωρούνται υπό την στενή έννοια παραδοσιακές. Άλλωστε, δεν λείπουν τα τεκμήρια και οι πληροφορίες ότι ανάλογοι πειραματισμοί είχαν γίνει ήδη από την εποχή του 17ου αιώνα. Επίσης, η «ηχητική εικόνα» του δημοτικού μας τραγουδιού, την οποία γνωρίζουμε μέσα από τις ηχογραφήσεις του 20ου αιώνα, δεν πρέπει να θεωρείται πρότυπο αυθεντικότητας, διότι αντικατοπτρίζει τις επιλογές των μουσικών του 20ου αιώνα, δηλαδή μιαν αισθητική που κάτι διατήρησε από το παλιό και κάτι καινούργιο έφερε. Όταν, ενορατικά προσεγγίζουμε μιαν εποχή της οποίας δεν υπήρξαμε αυτήκοοι μάρτυρες, πιστεύω θα πρέπει να είμαστε ανοιχτοί, ή τουλάχιστον να συμπεριφερθούμε σαν να είμαστε εμείς οι μουσικοί της. Σαν λόγιος μουσικός του 17ου αιώνα, θα γνώριζα το αραβοπερσικό ύφος, θα γνώριζα τις αρμονικές κατακτήσεις της δύσης, θα ήθελα να πειραματίζομαι με τον ήχο. Αυτό κάνω και τώρα. Έτσι σε πολλές περιπτώσεις αναπτύσσω την ετεροφωνία, καθώς και ανεξάρτητες συνηχητικές γραμμές, ακόμα και αρμονία, ενώ δεν φοβούμαι να χρησιμοποιήσω ηχοχρώματα π.χ. αρμονικών στα έγχορδα ή να «προετοιμάσω» το λαούτο και να παράγω από αυτό ήχους κρουστού. Κι αυτό γιατί δεν θεωρώ την εφευρετικότητα προνόμιο μιας εποχής. Όπως επίσης θεωρώ το γεγονός του ότι δεν υπήρξαμε αυτήκοοι της μουσικής του 16ου αιώνα, μας επιβάλλει, μάλλον παρά μας αποτρέπει, να την οραματιστούμε απροκατάληπτα.

Η ανασύνθεση των τραγουδιών
γενικά
Στην μουσική ερευνητική και ερμηνευτική προσέγγιση αυτών των τραγουδιών βασίστηκα κατά πολύ στην εργασία της Δέσποινας Μαζαράκη, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις προθεωρίες Παπαδικής καθώς και το Θεωρητικό του Απόστολου Κωνστάλα μέσα και από την σχετική μελέτη του μουσικολόγου Γρηγορίου Στάθη. Επίσης σε ό,τι αφορά στην θεωρία των ήχων (την διάρθρωση των κλιμάκων τους, των γενών και των διαστημάτων) μελέτησα τα σχετικά θεωρητικά συγγράμματα του Κύριλλου Μαρμαρινού (18ος αι.) καθώς και όλα τα έντυπα θεωρητικά συγγράμματα του 19ου αιώνα. Επίσης έλαβα υπ’ όψιν μου τις σχετικά πρόσφατα εκδεδομένες μελέτες του O.Wright πάνω στη μουσική συλλογή του Καντεμίρογλου (18ος αι.). Τέλος σπουδαιότατη συμβολή στη διαμόρφωση μιας μετρικής αντίληψης για το μουσικό είδος αυτής της συλλογής, υπήρξαν οι δημοσιευμένες επιστημονικές ανακοινώσεις του φίλου μου Γιάννη Αρβανίτη, καθώς και οι συχνές άτυπες μουσικολογικές συζητήσεις και αναδιφήσεις μας μεταξύ καφέ και ούζου.

Οι ήχοι, τα γένη και τα διαστήματα
Διάτονο μαλακό. Τα τραγούδια της συλλογής, ως επί το πλείστον κινούνται στο διατονικό γένος πλην κάποιων εξαιρέσεων όπου το μέλος τους σε κάποιες καταληκτικές φράσεις ερωτοτροπεί με το χρώμα. Ο βασικός προβληματισμός μου ήταν στο ποιο θα είναι το τονικό ύψος του Μι-Βου (Σεγκιάχ) και των κάτω και άνω Σι-Ζω (Αρακ και Εβιτζ). Οι μελέτες του O.Wright, αλλά και οι δικές μου προσωπικές μελέτες με οδήγησαν να επιλέξω ένα τονικό ύψος που τόσο τα Μι όσο και τα Σι για το μαλακό διάτονο θα έπρεπε να είναι κατά ένα τέταρτο του τόνου χαμηλότερα από αυτά της Δυτικής Μουσικής, και οπωσδήποτε χαμηλότερα από τα θεωρητικώς προσδιορισμένα από τα σύγχρονα περί την Εκκλησιαστική μας Μουσική Θεωρητικά. Οι αποστάσεις δηλαδή των Μι και Σι από τους , αδιαμφισβήτητου ύψους, φθόγγους Πα- Ρε-Δουγκιάχ και Κε-Λα-Χουσεϊνί είναι πολύ κοντά στο διάστημα του ελάσσονος τόνου του Χρυσάνθου 11/12, (ο ελάσσων τόνος 11/12 είναι 0,91666666 του όλου της χορδής, ενώ ο ελάσσων 3/4 του μείζονος τόνου είναι 0,91700404). Επ’ αυτής της βάσεως, κουρδίσαμε στο σαντούρι όλα τα μι και σι χαμηλά και πάνω σε αυτό το κούρδισμα προσαρμόστηκαν τα «τυφλά» όργανα (λύρα, νέι, ούτι) καθώς και οι φωνές.
Διάτονο σκληρό. Για το σκληρό διάτονο διατηρήσαμε το λεγόμενο φυσικό δυτικό κούρδισμα, το βασισμένο στον μείζονα τόνο και τα ημιτόνια.
Χρώμα. Το βασικό τετράχορδο του χρωματικού γένους, όσον αφορά στην οργανική μουσική του «εξωτερικού μέλους», όταν το Μιd-Σεγκιάχ είναι τόσο χαμηλό, σύμφωνα και με τον Καντεμίρογλου και με τον Κύριλλο τον Μαρμαρηνό και τον Στέφανο Δομέστιχο, απαρτίζεται από τους φθόγγους:
Πα- Ρε-Δουγκιάχ, Βου-Μιd-Σεγκιάχ, Γα#-Φα#-Χιτζάζ, Δι-Σολ-Νεβά
Ως εκ τούτου ο φθόγγος Βου-Μιd-Σεγκιάχ είναι κοινός και στο μαλακό διάτονο και στο χρώμα.
Έλξεις. Τα τόσο χαμηλωμένα μι και σι καθιστούν, στην οργανική τουλάχιστον μουσική μη απαιτητές τις έλξεις των Δ΄ ήχων, ρε# προς μι και λα# προς σι, κάτι το οποίο επιβεβαιώνουμε και στα καταγεγραμμένα από τον Καντεμίρογλου οργανικά κομμάτια της εποχής. Η μόνη έλξη που εφαρμόζεται είναι αυτή του Ζω ύφεση (Σιb, Ατζέμ), όπου κρίνεται μουσικώς απαραίτητο και απαιτητό από την πορεία του μέλους και την θεωρία των ήχων.

Τα ανωτέρω, επιβεβαιώνονται και από τα ισχύοντα στην αραβική και περσική μουσική παράδοση και αιτιολογούνται για την εποχή του 16ου και 17ου αιώνα, αν δεχτούμε ότι το επίσημο ύφος της εξωεκκλησιαστικής μουσικής, της «εξωτερικής», στα πλαίσια της οθωμανικής αυτοκρατορίας, είναι το λεγόμενο «αραβοπερσική μουσική».

Η ανασύνθεση του μέλους των τραγουδιών.
Όπως προείπα, βάση για την εργασία μου υπήρξε η εργασία της Δ.Μαζαράκη. Ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά στην ερμηνεία της παλαιάς γραφής σε σχέση με τα συγκεκριμένα τραγούδια, η θεώρησή της με βοήθησε ουσιαστικά. Μελετώντας τις ερμηνείες της και χωρίς να διαφωνώ με την ερμηνευτική της θεωρία, το γεγονός ότι θεωρεί τα τραγούδια αυτά ως «καθιστικά» εν παραλλήλω με μία μηχανιστική εφαρμογή των ερμηνευτικών οδηγιών των Προθεωριών και του Θεωρητικού του Κωνστάλα, θεωρώ ότι την οδηγεί σε μία ερμηνεία όπου ο ρυθμός, υπό την μορφολογική προοπτική, απουσιάζει, μιας και η παράθεση δισήμων τρισήμων κλπ, αν δεν δημιουργεί ρυθμικούς κύκλους, δεν δημιουργεί σφιχτή ρυθμική φόρμα, αλλά ελεύθερη. Βέβαια, η άποψή της είναι μία πολύ σεβαστή άποψη. Όμως στη δημοτική μας παράδοση πολλά τραγούδια θεωρούνται «καθιστικά», δεν χορεύονται, ωστόσο στηρίζονται σε απλά ή σύνθετα μέτρα ή και σε ρυθμικούς κύκλους. Εξ αυτού ορμώμενος δοκίμασα κάτι διαφορετικό, χωρίς να βιάσω διόλου τα όσα το παραδεδομένο από τον Αθανάσιο μουσικό κείμενο καταγράφει. Δεδομένου ότι τα μόνα αδιαμφισβήτητα είναι τα τονικά ύψη των σημαδοφώνων, δοκίμασα να εντάξω τα υπέρ μία συλλαβή συναγμένα σημαδόφωνα, καθώς και τα με κόκκινα και μαύρα συνάγματα συναγμένα, σε μία κυκλική ρυθμική προοπτική, θεωρώντας ρευστή την ρυθμική ερμηνεία τους όσο και την ερμηνεία του καταληκτικού σημαδιού του λεγόμενου αποδέρματος ή αποδόματος, ρευστή αλλά εκ των υστέρων αιτιολογούμενη, εφόσον το φορμαλιστικό αποτέλεσμα είναι ικανοποιητικό. Επίσης, το σπουδαίας σημασίας θέμα της χρονικής αγωγής, το οποίο δεν προσδιορίζεται από την σημειογραφία του Αθανασίου, καθώς και το θέμα της δυναμικής και της έκφρασης, διαμορφώθηκαν κατ΄ εκτίμησιν. Προς αυτήν την κατεύθυνση με όπλισε η ιδιότητα του συνθέτη. Επιθυμούσα ένα αποτέλεσμα το οποίο να με ικανοποιεί αισθητικά και το οποίο να αιτιολογείται αλλά και να αιτιολογεί τις ερμηνευτικές επιλογές και δυνατότητες που αφήνει η ασαφής ρυθμικά παλαιά σημειογραφία. Γνωρίζοντας λοιπόν ότι πολλοί μουσικολόγοι θα αντιμετωπίσουν με επιφυλακτικότητα την εργασία μου αυτή, δεν διατείνομαι ότι ερμήνευσα, ή κατά το προσφιλές «εξήγησα» τα τραγούδια της συλλογής, αλλά, μάλλον ως συνθέτης, τα ανασυνέθεσα, έτσι που να με ικανοποιούν ως δικές μου συνθέσεις.

Ευχαριστίες:
Πρώτιστα θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Πρόεδρο του Δ.Σ. του Δημοτικού Ωδείου Πετρούπολης, Αντιδήμαρχο, κ. Νίκο Σακούτη, καθώς και τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου, που αφειδώς και με ζήλο στήριξαν την παραγωγή αυτή.
Ευχαριστώ, τους συνεργάτες μου μουσικούς και τραγουδιστές για την προσφορά τους και ιδιαιτέρως την Αγγελίνα Τκάτσεβα-Σταθοπούλου και την Σπυριδούλα Μπάκα που αφιέρωσαν πολύ χρόνο σε δοκιμές, ώστε να διαμορφώσω μια πρώτη αισθητική εικόνα.
Τους φίλους μου Ανδρέα Ρούσση, Γιώργο Σεργάκη και Λάμπρο Φύκαρη που με τις συνακροάσεις των ηχογραφήσεων με ενθάρρυναν στις αισθητικές μου επιλογές.
Τέλος, ευχαριστώ τον ηχολήπτη μας Σωτήρη Παπαδόπουλο, που πέραν από την άψογη τεχνικώς εργασία του, μας ξεκούραζε με την ζεστή, ευγενική έως καρτερική στάση του στις δύσκολες ώρες των ηχογραφήσεων.


Γιώργος Χατζημιχελάκης

και μια κριτική παρουσίαση του Νίκου Α. Δοντά στην Καθημερινή